Home » » Serat Wedhatama

Serat Wedhatama

Pupuh I

P a n g k u r

1

Mingkar mingkuring angkara,
Akarana karanan mardi siwi,
Sinawung resmining kidung,
Sinuba sinukarta,
Mrih kretarta pakartining ngelmu luhung
Kang tumrap neng tanah Jawa,
Agama ageming aji.

2

Jinejer neng Wedatama
Mrih tan kemba kembenganing pambudi
Mangka nadyan tuwa pikun
Yen tan mikani rasa,
yekti sepi asepa lir sepah, samun,
Samangsane pasamuan
Gonyak ganyuk nglilingsemi.

3

Nggugu karsaning priyangga,
Nora nganggo peparah lamun angling,
Lumuh ing ngaran balilu,
Uger guru aleman,
Nanging janma ingkang wus waspadeng semu
Sinamun ing samudana,
Sesadon ingadu manis

4

Si pengung nora nglegawa,
Sangsayarda deniro cacariwis,
Ngandhar-andhar angendhukur, Kandhane nora kaprah,
saya elok alangka longkanganipun,
Si wasis waskitha ngalah,
Ngalingi marang si pingging.

5

Mangkono ngelmu kang nyata,
Sanyatane mung weh reseping ati,
Bungah ingaran cubluk,
Sukeng tyas yen denina,
Nora  kaya si punggung anggung gumrunggung
Ugungan sadina dina
Aja mangkono wong urip.

6

Urip sepisan rusak,
Nora mulur nalare ting saluwir,
Kadi ta guwa kang sirung,
Sinerang ing maruta,
Gumarenggeng anggereng
Anggung gumrunggung,
Pindha padhane si mudha,
Prandene paksa kumaki.

7

Kikisane mung sapala,
Palayune ngendelken yayah wibi,
Bangkit tur bangsaning luhur,
Lha iya ingkang rama,
Balik sira sarawungan bae durung
Mring atining tata krama,
Nggon anggon agama suci.

8

Socaning jiwangganira,
Jer katara lamun pocapan pasthi,
Lumuh asor kudu unggul,
Semengah sesongaran,
Yen mangkono keno ingaran katungkul,
Karem ing reh kaprawiran,
Nora enak iku kaki.

9

Kekerane ngelmu karang,
Kekarangan saking bangsaning gaib,
Iku boreh paminipun,
Tan rumasuk ing jasad,
Amung aneng sajabaning daging kulup,
Yen kapengok pancabaya,
Ubayane mbalenjani.

10

Marma ing sabisa-bisa,
Bebasane muriha tyas basuki,
Puruita-a kang patut,
Lan traping angganira,
Ana uga angger ugering kaprabun,
Abon aboning panembah,
Kang kambah ing siyang ratri.

11

Iku kaki takok-eno,
marang para sarjana kang martapi
Mring tapaking tepa tulus,
Kawawa nahen hawa,
Wruhanira mungguh sanyataning ngelmu
Tan mesthi neng janma wredha
Tuwin mudha sudra kaki.

12

Sapantuk wahyuning Gusti Allah,
Gya dumilah mangulah ngelmu bangkit,
Bangkit mikat reh mangukut,
Kukutaning jiwangga,
Yen mengkono kena sinebut wong sepuh,
Lire sepuh sepi hawa,
Awas roroning atunggil

13

Tan samar pamoring sukma,
Sinuksmaya winahya ing ngasepi,
Sinimpen telenging kalbu,
Pambukaning warana,
Tarlen saking liyep layaping aluyup,
Pindha pesating sumpena,
Sumusuping rasa jati.

14

Sejatine kang mangkana,
Wus kakenan nugrahaning Hyang Widhi,
Bali alaming ngasuwung,
Tan karem arameyan,
Ingkang sipat wisesa winisesa wus,
Mulih mula ulanira.
Mulane wong anom sami.



Meredam nafsu angkara dalam diri,
Hendak berkenan mendidik putra-putri
Tersirat dalam indahnya tembang,
dihias penuh variasi,
agar menjiwai hakekat  ilmu luhur,
yang berlangsung di tanah Jawa (nusantara)
agama sebagai “pakaian” kehidupan.



Disajikan dalam serat Wedhatama,
agar jangan miskin pengetahuan
walaupun sudah tua pikun
jika tidak memahami rasa sejati (batin)
niscaya kosong tiada berguna
bagai ampas, percuma sia-sia,
di dalam setiap pertemuan
sering bertindak ceroboh memalukan.


Mengikuti kemauan sendiri,
Bila berkata tanpa dipertimbangkan
Namun tak mau dianggap bodoh,
Selalu berharap  dipuji-puji.
(sebaliknya) Ciri orang yang sudah memahami  (ilmu sejati) tak bisa ditebak
berwatak rendah hati,
selalu berprasangka baik.


(sementara) Si dungu tidak menyadari,
Bualannya semakin menjadi jadi,
ngelantur bicara yang tidak-tidak,
Bicaranya tidak masuk akal,
makin aneh tak ada jedanya.
Lain halnya, Si Pandai cermat dan mengalah,
Menutupi aib si bodoh.



Demikianlah ilmu yang nyata,
Senyatanya memberikan ketentraman hati,
Tidak merana dibilang bodoh,
Tetap gembira jika dihina
Tidak seperti si dungu yang selalu sombong,
Ingin dipuji setiap hari.
Janganlah begitu caranya orang hidup.



Hidup sekali saja berantakan,
Tidak berkembang, pola pikirnya carut marut.
Umpama goa gelap menyeramkan,
Dihembus angin,
Suaranya gemuruh menggeram,
berdengung
Seperti halnya watak anak muda
masih pula berlagak congkak



Tujuan hidupnya begitu rendah,
Maunya mengandalkan orang tuanya,
Yang terpandang serta bangsawan
Itu kan ayahmu !
Sedangkan kamu kenal saja belum,
akan hakikatnya tata krama
dalam ajaran yang suci



Cerminan dari dalam jiwa raga mu,
Nampak jelas walau tutur kata halus,
Sifat pantang kalah maunya  menang sendiri
Sombong besar mulut
Bila demikian itu, disebut orang yang terlena
Puas diri berlagak tinggi
Tidak baik itu nak !



Di dalam ilmu yang dikarang-karang
Rekayasa dari hal-hal gaib
Itu umpama bedak.
Tidak meresap ke dalam jasad,
Hanya ada di kulitnya saja nak
Bila terbentur marabahaya,
bisanya menghindari.



Karena itu sebisa-bisanya,
Upayakan selalu berhati baik
Bergurulah secara tepat
Yang sesuai dengan dirimu
Ada juga peraturan dan pedoman bernegara,
Menjadi syarat bagi yang berbakti,
yang berlaku siang malam.



Itulah nak, tanyakan
Kepada para sarjana yang menimba ilmu
Kepada jejak hidup para suri tauladan yang benar,
dapat menahan hawa nafsu
Pengetahuanmu adalah senyatanya ilmu,
Yang tidak harus dikuasai orang tua,
Bisa juga bagi yang muda atau miskin, nak !


Siapapun yang menerima wahyu Tuhan,
Dengan cermat mencerna ilmu tinggi,
Mampu menguasai ilmu kasampurnan,
Kesempurnaan jiwa raga,
Bila demikian pantas disebut “orang tua”.
Arti “orang tua” adalah tidak dikuasai hawa nafsu
Paham akan dwi tunggal (menyatunya sukma dengan Tuhan)

Tidak lah samar sukma menyatu
meresap terpatri dalam keheningan  semadi,
Diendapkan dalam lubuk hati
menjadi pembuka tabir,
berawal dari keadaan antara sadar dan tiada
Seperti terlepasnya mimpi
Merasuknya rasa yang sejati.



Sebenarnya ke-ada-an itu merupakan anugrah Tuhan,
Kembali ke alam yang mengosongkan,
tidak mengumbar nafsu duniawi,
yang bersifat kuasa menguasai. Kembali ke asal muasalmu
Oleh karena itu,
wahai anak muda sekalian





Pupuh II

S i n o m 






1

Nulada laku utama,
tumrape wong Tanah Jawi,
Wong Agung ing Ngeksiganda,
Panembahan Senopati,
kepati amarsudi, sudane hawa lan nepsu,
pinesu tapa brata,
tanapi ing siyang ratri,
amamangun karenak tyasing sesama.

2

Samangsane pesasmuan,
mamangun martana martani,
sinambi ing saben mangsa,
kala kalaning asepi,
lelana teki-teki,
nggayuh geyonganing kayun,
kayungyun eninging tyas,
sanityasa pinrihatin,
puguh panggah cegah dhahar, lawan nendra.

3

Saben nendra saking wisma,
lelana laladan sepi,
ngisep sepuhing supana,
mrih pana pranaweng kapti,
titising tyas marsudi,
mardawaning budya tulus,
mese reh kasudarman,
neng tepining jala nidhi,
sruning brata kataman wahyu dyatmika.

4

Wikan wengkoning samodra,
kederan wus den ideri,
kinemat kamot hing driya,
rinegan segegem dadi,
dumadya angratoni,
nenggih Kanjeng Ratu Kidul,
ndedel nggayuh nggegana,
umara marak maripih,
sor prabawa lan Wong Agung Ngeksiganda.

5

Dahat denira aminta,
sinupeket pangkat kanci,
jroning alam palimunan,
ing pasaban saben sepi,
sumanggem anjanggemi,
ing karsa kang wus tinamtu,
pamrihe mung aminta,
supangate teki-teki,
nora ketang teken janggut suku jaja.

6

Prajanjine abipraja,
saturun-turun wuri,
Mangkono trahing ngawirya,
yen amasah mesu budi,
dumadya glis dumugi,
iya ing sakarsanipun,
wong agung Ngeksiganda,
nugrahane prapteng mangkin,
trah tumerah darahe pada wibawa.

7

Ambawani tanah Jawa,
kang padha jumeneng aji,
satriya dibya sumbaga,
tan lyan trahing Senapati,
pan iku pantes ugi,
tinelad labetanipun,
ing sakuwasanira,
enake lan jaman mangkin,
sayektine tan bisa ngepleki kuna.

8

Luwung kalamun tinimbang,
ngaurip tanpa prihatin,
Nanging ta ing jaman mangkya,
pra mudha kang den karemi,
manulad nelad Nabi,
nayakeng rad Gusti Rasul,
anggung ginawe umbag,
saben saba mapir masjid,
ngajap-ajap mukjijat tibaning drajat.

9

Anggung anggubel sarengat,
saringane tan den wruhi,
dalil dalaning ijemak,
kiyase nora mikani,
katungkul mungkul sami,
bengkrakan neng masjid agung,
kalamun maca kutbah,
lelagone dhandhanggendhis,
swara arum ngumandhang cengkok palaran.



10

Lamun sira paksa nulad,
Tuladhaning Kangjeng Nabi,
O, ngger kadohan panjangkah,
wateke tak betah kaki,
Rehne ta sira Jawi,
satitik bae wus cukup,
aja ngguru aleman,
nelad kas ngepleki pekih,
Lamun pungkuh pangangkah yekti karamat.


11

Nanging enak ngupa boga,
rehne ta tinitah langip,
apa ta suwiteng Nata,
tani tanapi agrami,
Mangkono mungguh mami,
padune wong dhahat cubluk,
durung wruh cara Arab,
Jawaku bae tan ngenting,
parandene pari peksa mulang putra.

12

Saking duk maksih taruna,
sadhela wus anglakoni,
aberag marang agama,
maguru anggering kaji,
sawadine tyas mami,
banget wedine ing besuk,
pranatan ngakir jaman,
Tan tutug kaselak ngabdi,
nora kober sembahyang gya tininggalan.

13

Marang ingkang asung pangan,
yen kasuwen den dukani,
abubrah bawur tyas ingwang,
lir kiyamat saben hari,
bot Allah apa gusti,
tambuh-tambuh solah ingsun,
lawas-lawas graita,
rehne ta suta priyayi,
yen mamriha dadi kaum temah nista.

14

Tuwin ketib suragama,
pan ingsun nora winaris,
angur baya angantepana,
pranatan wajibing urip,
lampahan angluluri,
aluraning pra luluhur,
kuna kumunanira,
kongsi tumekeng semangkin,
Kikisane tan lyan among ngupa boga.

15

Bonggan kang tan mrelokena,
mungguh ugering ngaurip,
uripe tan tri prakara,
wirya, arta, tri winasis,
kalamun kongsi sepi,
saka wilangan tetelu,
telas tilasing janma,
aji godhong jati aking,
temah papa papariman ngulandara.

16

Kang wus waspada ing patrap,
mangayut ayat winasis,
wasana wosing Jiwangga,
melok tanpa aling-aling,
kang ngalingi kaliling,
wenganing rasa tumlawung,
keksi saliring jaman,
angelangut tanpa tepi,
yeku aran tapa tapaking Hyang Sukma.

17

Mangkono janma utama,
tuman tumanem ing sepi,
ing saben rikala mangsa,
masah amemasuhbudi,
lahire den tetepi,
ing reh kasatriyanipun,
susila anor raga,
wignya met tyasing sesame,
yeku aran wong barek berag agama.

18

Ing jaman mengko pan ora,
arahe para turami,
yen antuk tuduh kang nyata,
nora pisan den lakoni,
banjur njujurken kapti,
kakekne arsa winuruk,
ngandelken gurunira,
pandhitane praja sidik,
tur wus manggon pamucunge mring makrifat.



Contohlah perilaku utama,
bagi kalangan orang Jawa (Nusantara),
orang besar dari Ngeksiganda (Mataram),
Panembahan Senopati,
yang tekun, mengurangi hawa nafsu,
dengan jalan prihatin (bertapa),
serta siang malam
membangun ketentraman bagi sesama



Dalam setiap pergaulan,
membangun sikap tahu diri.
Setiap ada kesempatan,
Di saat waktu longgar,
mengembara untuk bertapa,
menggapai cita-cita hati,
hanyut dalam keheningan kalbu.
Senantiasa menjaga hati untuk prihatin
dengan tekad kuat, membatasi  makan dan tidur.



Setiap mengembara meninggalkan rumah,
berkelana ke tempat yang sunyi ,
menghirup  tingginya ilmu,
agar jelas apa yang menjadi tujuan sejati.
Hati bertekad selalu berusaha dengan tekun,
memperdayakan akal budi
menghayati cinta kasih,
ditepinya samudra.
Kuatnya bertapa diterimalah wahyu dyatmika (hidup yang sejati).


Memahami kekuasaan di dalam samodra seluruhnya sudah dijelajahi,
“kesaktian” meliputi indera
Ibaratnya cukup satu genggaman saja sudah jadi, berhasil berkuasa,
Kangjeng Ratu Kidul,
Naik menggapai awang-awang,
(kemudian) datang menghadap dengan penuh hormat, kepada Wong Agung Ngeksigondo.



Memohon dengan sangat lah beliau,
agar diakui sebagai sahabat setia,
di dalam alam gaib,
tempatnya berkelana setiap sepi.
Bersedialah menyanggupi,
kehendak yang sudah digariskan.
Harapannya hanyalah meminta
restu dalam bertapa,
Meski dengan susah payah.



Perjanjian sangat mulia,
untuk seluruh keturunannya di kelak
Begitulah seluruh keturunan orang luhur,
bila mau mengasah akal budi
akan cepat berhasil,
apa yang diharapkan orang besar Mataram,
anugerahnya hingga kelak dapat mengalir di seluruh darah keturunannya,
dapat memiliki wibawa.



Menguasai tanah Jawa (Nusantara),
yang menjadi raja (pemimpin),
satria sakti tertermasyhur,
tak lain keturunan Senopati,
hal ini pantas pula
sebagai tauladan budi  pekertinya,
Sebisamu, terapkan di zaman nanti,
Walaupun tidak bisa
persis sama seperti di masa silam.



Mending bila dibanding orang hidup tanpa prihatin,
namun di masa yang akan datang (masa kini),
yang digemari anak muda,
meniru-niru nabi, rasul utusan Tuhan,
yang hanya dipakai untuk menyombongkan diri,
setiap akan bekerja singgah dulu di masjid,
Mengharap mukjizat agar mendapat derajat (naik pangkat).



Hanya memahami sariat (kulitnya) saja, sedangkan hakekatnya tidak dikuasai,
Pengetahuan untuk memahami makna dan suri tauladan tidaklah mumpuni
Mereka lupa diri, (tidak sadar)
bersikap berlebih-lebihan di masjid besar,
Bila membaca khotbah
berirama gaya dandanggula (menghanyutkan hati),
suara merdu bergema gaya palaran (lantang  bertubi-tubi).



Jika kamu memaksa meniru,
tingkah laku `Kanjeng Nabi,
Oh, nak terlalu naif,
Biasanya tak akan betah nak,
Karena kamu itu orang Jawa,
sedikit saja sudah cukup.
Janganlah sekedar mencari sanjungan,
Mencontoh-contoh mengikuti fiqih,
apabila mampu,
memang ada harapan mendapat rahmat.



Tetapi seyogyanya mencari nafkah,
Karena diciptakan sebagai makhluk lemah,
Apakah mau mengabdi kepada raja,
Bercocok tanam atau berdagang,
Begitulah menurut pemahamanku,
Sebagai orang yang sangat bodoh,
Belum paham cara Arab,
Tata cara Jawa saja tidak mengerti,
Namun memaksa diri mendidik anak.



Dikarenakan waktu masih muda,
Keburu menempuh belajar pada agama,
Berguru menimba ilmu pada yang haji,
maka yang terpendam dalam hatiku,
menjadi sangat takut akan hari kemudian,
Keadaan di akhir zaman,
Tidak tuntas keburu “mengabdi”
Tidak sempat sembahyang terlanjur dipanggil.




Kepada yang memberi makan,
Jika kelamaan dimarahi,
Menjadi kacau balau perasaanku,
Seperti kiyamat saban hari,
Berat “Allah” atau “Gusti”,
Bimbanglah sikapku,
Lama-lama berfikir,
Karena anak turun priyayi,
Bila ingin jadi juru doa (kaum) dapatlah nista,



begitu pula jika aku menjadi pengurus dan juru dakwah agama.
Karena aku bukanlah keturunannya,
Lebih baik memegang teguh
aturan dan kewajiban hidup,
Menjalankan pedoman hidup
warisan leluhur dari zaman dahulu kala hingga kelak kemudian hari.
Ujungnya tidak lain hanyalah mencari nafkah.



Salahnya sendiri yang tidak mengerti,
Paugeran orang hidup itu demikian seyogyanya,
hidup dengan tiga perkara;
Keluhuran (kekuasaan), harta (kemakmuran), ketiga ilmu pengetahuan.
Bila tak satu pun dapat diraih dari ketiga perkara itu,
habis lah harga diri manusia.
Lebih berharga daun jati kering, akhirnya mendapatlah derita, jadi pengemis dan terlunta.


Yang sudah paham tata caranya,
Menghayati ajaran utama,
Jika berhasil merasuk ke dalam jiwa,
akan melihat tanpa penghalang,
Yang menghalangi tersingkir,
Terbukalah rasa sayup menggema.
Tampaklah seluruh cakrawala,
Sepi tiada bertepi,
Yakni disebut  “tapa tapaking Hyang Sukma”.



Demikianlah manusia utama,
Gemar terbenam dalam sepi (meredam nafsu),
Di saat-saat tertentu,
Mempertajam dan membersihkan budi,
Bermaksud memenuhi tugasnya sebagai satria,
berbuat susila rendah hati,
pandai menyejukkan hati pada sesama,
itulah sebenarnya yang disebut menghayati agama.



Di zaman kelak tiada demikian,
sikap anak muda bila mendapat petunjuk nyata,
tidak pernah dijalani,
Lalu hanya menuruti kehendaknya,
Kakeknya akan diajari,
dengan mengandalkan gurunya,
yang dianggap pandita negara yang pandai,
serta sudah menguasai makrifat.
 
Support : Red Point Akupunktur | Prigi Tirta Wisata
Copyright © 2013 SEKAR LARAS - All Rights Reserved
Template Created by Creating Website Published by Mas Template
-->