Home » » Pararaton - Bagian IX & X

Pararaton - Bagian IX & X


BAGIAN IX 

Bhreng Kahuripan istri prabhu i çaka çunya-wisaya- paksa-bhumi, 1250. Bhreng Kahuripan aputra titiga, mijil bhatara prabhu, kasirkasirira çri Hayam wuruk, raden Tetep, jujulukira yen anapuk sira dalang Tritaraju, lamun amadoni sira Pager antimun, lamun awayang bañol sira Gagak katawang, yan ring kaçewan sira mpu Janeçwara, bhisekanira çri Rajasanagara, kaprabhunira bhra sang Hyang wekasing sukha; arinira stri kalap denira raden Larang, pangadeganira bhreng Matahun, tan apuputra; sira sang pamungsu bhreng Pajang ingalap denira raden Sumana, pangadeganira bhreng Paguhan, amisan kalawan bhreng Kahuripan, stri bhra Gundal sang dhinarma ring Sajabung, dharmabhiseka ring Bajrajinaparimitapura. Tumuli pasadeng. Sira Tadah patih amangkubhumi agering sakarengan tan kawaaça marek, anguswaken marek ring talampakanira bhatara asaha mangkubhumi, tan tinanggapan denira bhre Koripan, mantuk sang arya Tadah, angundang ring sira Gajah mada, ararasan ing made. Sira Gajah mada kinen amatiha ring Majhapahit, tan mangkubhumi: „ Isun angrojongi sadudunira”. Kecapira Gajah mada: „ Alemeh siranakira, yen apatiha mangke. Lamun sampun saking Sadeng agelem apatiha, lamun kahapuraha tiwas, bisaning ranakira” . „ Lah kaki sakewuhira sunrojong, sadudunira” . Samangka agung hatinira Gajah mada, angrungu sanggupira sang arya Tadah. Mangkin mangkat maring Sadeng. Sang mantri araraman pinadaya, makadi sang apatih amangkubhumi pinadaya, yen sira Kembar angruhuni angepang ring Sadeng. Serngen sang amangkubhumi, apotusan ing sang mantri jaba; kang mangkat wong limang bekelan, anglilima sowang. Kapanggih sira Kembar ring alas, angadeg ing kayu rubuh, angandulandul, kayanunggang undakan tur anglimbeken cameti dateng kang dateng kang kinon amalinggiha sira Kembar. Wanten wekasira sang mantri samadaya, makadi kaki gusti apatih amangkubhumi, aken amalinggiha ring sira punareke sangkanira rumuhun angepang ing wong Sadeng. Deñ - cameti rahine kang kinon amalinggiha, Iuput alingan kayu, tur sira Kembar angucap: „ Norana den - hidep dening si Kembar iki, yen ing paprangan norahidep ing pangeranmu iku” . Lungha kang kinon amalinggiha, awerta saujarira Kembar. Meneng sira Gajah mada, teka winahonan kinepang wong Sadeng. Tuhan Wuruju dewaputra saking Pamelekahan, lamun añjeplakaken pepecut, karungu ring antariksa. Kaget wong Majhapahit. Kañcit teka sang sinuhun angalahaken Sadeng. [Helet tigang tahun] patañca lawan pasadeng i çaka kaya - bhuta - non - daging, 1253. Tumuli guntur pabañu - pindah i çaka 1256. Teka saking Sadeng sira Kembar ambekel ing mantry araraman, sira Gajah mada angabehi, sira Jaran bhaya, sira Jalu, sira demang Bucang, sira Gagak minge, sira Jenar, sirarya Rahu, sama antuk linggih, si Lembu peteng tumenggung. Sira Gajah madapatih amangkubhumi tan ayun amuktia palapa, sira Gajah mada: „ Lamun huwus kalah nusantara isun amukti palapa, amun kalah ring Gurun, ring Seran, Tañjung pura, ring Haru, ring Pahang , Dompo, ring Bali, Sunda, Palembang, Tumasik, samana isun amukti palapa” . Sira sang mantri samalungguh ring panangkilan pepek. Sira Kembar apameleh, ring sira Gajah mada, anuli ingumanuman, sira Bañak kang amuluhi milu apameleh, sira Jabung terewes, sira Lembu peteng gumuyu. Tumurun sira Gajah mada matur ing talampakan bhatara ring Koripan, runtik sira katadahan kabuluhan denira arya Tagah. Akweh dosanira Kembar, sira Warak ingilangaken, tan ucapen sira Kembar, sami mati.

BAGIAN X 

[28-30]

Tumuli pasunda-bubat. Bhre prabhu ayun ing putri ring Sunda. Patih Madu ingutus angundangeng wong Sunda, ahidep wong Sunda yan awawarangana. Teka ratu Sunda maring Majhapahit, sang ratu Maharaja, tanpangaturaken putri. Wong Sunda kudu awiramena, tingkah ing jurungen. Sira patihing Majhapahit tanpayun yen wiwahanen, reh sira rajaputri makaturatura. Wong Sunda tanpasung. Sira Gajah mada matur polahing wong Sunda. Bhra prameçwareng Wengker sirasanggup: "Sampun walang ati, kakâji, ingsun-lawanane apagut". Sira Gajah mada matur polahing wong Sunda. Tumuli apangarah wong Majhapahit angepang wong Sunda. Wong Sunda harep angaturakena rajaputri, tan sinungan dening menak, asanggup matieng Bubat tan harep anungkul, manggetoha getih. Sangguping menak agawe pangrus, adining Sundanggergut, Larang agung, tuhan Sohan, tuhan Gempong, pañji Melong, urang sangkaring Tobong barang, Rangga cahot, tuhan Usus, tuhan Sohan, urang pangulu, urang saya, Rangga kaweni, urang siring, Satrajali, Jagat saya, sakwehing wado Sunda pareng asurak. Pinagut ing uni dening reyong, ghûrnitaning surak kadi guntur. Sang prabhu Maharaja wus angemasi karuhun, mati lan tuhan Usus. Bhra parameçwara sira maring Bubat, tan sapeksa yan wong Sunda akeh kari, tur adinya menak anempuh. Mangidul wong Sunda, rusak wong Majapahit. Kang anangkis sañjata amapulihaken sirarya Sentong, patih Gowi, patih Marga lewih, patih Teteg, Jaran bhaya. Sakeh sang mantry araraman aprang saking kuda, katitihan wong Sunda, anempuh mangidul mangulon anuju, nggonira Gajah mada, sing tekareping padati wong Sunda mati, kadi sagara getih gunung wangke, bhrasta wong Sunda tan hana kari, i çaka sanga-turangga-paksawani, 1279. Tunggalan padompo pasunda. Samangka sira Gajah mada mukti palapa. Sawelas tahun amangkubhumi. Patining putri Sunda bhatara prabhu angalap putri bhra Prameçwara, sira Paduka çori, apatutan stri bhre Lasem sang ayu; putra lan rabihaji mijil bhre Wirabhumi, ingaku putra denira bhre Daha: Bhre Pajang apuputra titiga, mijil bhra Hyang wiçesa, kaksatriyanira raden Gagak sali, karatunira aji Wikrama, sira sang angambil bhre Lasem sira sang ahayu, aputra mijil bhre Hyang wekasing suka; putra manih stri bhre Lasem sang alemu kalap denira bhre Wirabhumi; putra manih stri bhre Kahuripan. Hana putranira bhre Tumapel, duk ksatriya raden Sotor, hino ring Koripan, angalih hinweng Daha, anuli hino ring Majhapahit, aputra sira mijil raden Sumirat, angalap bhre Kahuripan, pangadegan bhre Pandan salas. Tumuli paçraddhanagung i çaka pat-ula-ro-tunggal, 1284. Sang apatih Gajah mada atelasan i çaka gagana-muka-matendu, 1290. Telung tahun noranangganteny apatih. Sira Gajah enggon apatih i çaka gunasanga-paksaning-wong, 1293. Bhre Daha mokta, dhinarmeng Adilangu, dharmabhiseka ring adri PurwawiçeSa. Bhre Kahuripan mokta dhinarmeng Panggih dharmabhiseka ring giri Pantarapurwa. Tumuli hana gunung añar i çaka naga-leng-karnaning-wong, 1298. Tumuli guntur pamadasiha i çaka resi-çunya-guna-tunggal, 1307. Bhre Tumapel mokta sang mokta ring Çunyalaya i çaka matangga-çu-nya-kayeku, 1308, dhinarmeng Japan, dharmabhiseka ring Sarwajñapura. Bhra Hyang wiçesapuputra mijil bhre Tumapel; putrestri mijil bhre prabhu stri, ,bhiseka dewi Suhita; manih putra pamungsu jalu bhre Tumapel çri Kertawijaya. Bhre Pandan salas aputra mijil bhre Koripan, bhra Hyang parameçwara, siraji Ratnapangkaja bhisekanira, angalap bhra prabhu istri, tan apuputra sira; manih putranira mijil stri bhre Lasem, kalap denira bhre Tumapel; putra manih mijil bhre Daha, kambil denira bhre Tumapel, sama pamungsu. Bhre Wirabhumi aputra jalu mijil bhre Pakembangan, mokta nduking abuburon; putra manih stri bhre Mataram, kalap denira bhra Hyang wiçesa; putra manih bhre Lasem, kalap denira bhre Tumapel; putra manih stri bhre Matahun. Bhre Tumapel aputra jalu añjeneng ring Wengker angambil bhre ing Matahun; aputra manih bhre Paguhan; putra lan rabi anom bhre Jagaraga; kalap denira bhra Parameçwara tan apuputra; manih bhre Tañjung pura, kalap denira bhre Paguhan tan apuputra; manih bhre Pajang, kalap denira bhre Paguhan kâlapdo tan apuputra; bhre Keling angalap ring, bhreng Kembang jenar. Bhre Wengker apuputra bhre Kahalan. Bhre Paguhan apuputra lawan rabi ksatriya mijil bhre Singapura, kambil denira bhre Padan salas. Bhra Prameçwara Pamotan i mokta i çaka gagana-rûpânahut-wulan, 1310, sira sang dhinarmeng Mañar, dharmabhiseka ring Wisnubhawanapura. Bhra Matahun mokta, dhinarma ring Tigawangi, dharmabhiseka ring Kusumapura. Sira Paduka Sori mokta. Bhreng Pajang mokta dhinarmeng Embul, dharmabhiseka ring Girindrapura. Bhre Paguhan mokta dhinarmeng Lo beñcal, dharmabhiseka ring Parwatigapura. Bhra Hyang wekasing suka mokta, i çaka medini-rûparameku, 1311.

===================

IX. Sri Ratu di kahuripan menjadi raja pada tahun saka: Sunyi Keinginan Sayap Bumi, atau: 1250. Seri Ratu di Kahuripan itu mempunyai tiga orang anak, yalah: Batara Prabu, panggilannya Seri Hayam Wuruk, Raden tetep, sebutannya jika ia bermain kedok: Dalang Tritaraju, jika ia bermain wayangdan melawak: Gagak Ketawang, di kalangan pemeluk agama Siwa: Mpu Janeswara, nama nobatannya Seri Rajasa Nagara, sebagai Prabu: Seri Baginda Sang Hyang Wekasing Suka. Adiknya perempuan kawin dengan raden Larang, yang juga disebut Baginda di Matahun, tidak mempunyai anak, adiknya yang bungsu, yalah: Seri ratu di Pajang, kawin dengan Raden Sumana, yang juga disebut Baginda di Paguhan, ini adalah saudara sepupu Seri Ratu di Kahuripan. Isteri Baginda di Gundal, dicandikan di Sajabung, nama resmi candi itu: Bajra Jina Parimita Pura. Selanjutnya terjadi peristiwa Sadeng. Tadah yang menjadi patih Mangkubumi menderita sakit, sering sekonyong konyong tak berkuasa menghadap, memajukan permohonan kehadapan Paduka batara untuk diijinkan berhenti, tidak dikabulkan oleh Seri Ratu di Kahuripan, Sang Arya Tadah kembali pulang, memanggil Gajah Mada, mengadakan pembicaraan di ruang tengah, Gajah Mada diminta menjadi Patih di Majapahit, meskipun tidak berpangkat Mangkubumi: "Saya akan membantu didalam soal soal yang luar biasa,"

Gajah Mada berkata: " Anaknda tidak sanggup jika menjadi patih sekarang ini, jika sudah kembali dari Sadeng, hamba mau menjadi patih, itupun jika tuan suka memaafkan segala kekurangan kemampuan anaknda ini." "Nah, buyung, saya akan membantu didalam segala kesukaran, dan didalam soal soal yang luar biasa."


Sekarang besarlah hati Gajah Mada, mendengar kesanggupan sang Arya Tadah itu. kini ia berangkat ke Sadeng. Para menteri araraman dibohongi, juga patih Mangkubumi juga kena tipu, bahwasanya Kembar telah lebih dahulu mengepung Sadeng. Mangkubumi marah, memberi perintah kepada menteri luar, banyak mereka yang berangkat lima satuan, dikepalai oleh bekel, masing masing satuan terdiri dari lima orang. Kembar dijumpai didalam hutan, mereka berdiri diatas pohon yang roboh, berayun ayun seperti orang naik kuda sambil melambai lambaikan cambuk kepada mereka yang menyuruh agar Kembar kembali dan tidak melanjutkan perjalanan. Disampaikanlah pesan dari para menteri semua, terutama juga dari gusti patih Mangkubumi, menyuruh agar Kembar kembali, karena dikhabarkan mendahului mengepung orang orang Sadeng. Dicambuklah muka orang yang menyuruh kembali, tidak kena karena berlindung dibalik pohon, Kembar lalu berkata: "Tidak ada orang yang diindahkan oleh Kembar ini, didalam perang saja tidak mau mengindahkan tuanmu itu."Pergilah yang mendapat perintah untuk menyuruh kembali tadi, dan memberi tahu semua yang dikatakan oleh Kembar.


Gajah Mada diam, merasa sangat diperolok olok, orang orang Sadeng dikepung, Tuhan Waruju seorang Dewa Putera dari Pamelekahan, jikalau membunyikan cambuk, terdengar di ruang angkasa, terperanjat orang Majapahit. Segera Sang Sinuhun tadi datang, mengalahkan Sadeng.

Peristiwa Tanca dan Sadeng itu berselat tiga tahun, pada tahun saka: Tindakan Unsur Lihat Daging, atau: 1256. Setelah Kembar kembali dari Sadeng, lalu menjadi bekel araman, Gajah Mada menjadi Angabehi, Jaran Baya, Jalu, Demang Bucang, Gagak Nunge, Jenar dan Arya Rahu mendapat pangkat, Lembu Peteng menjadi Tumenggung. Gajah Mada menjadi patih Mangkubumi, tidak mau mengambil istirahat, Gajah Mada berkata: "Jika pulau pulau diluar Majapahit sudah kalah, saya akan istirahat, nanti kalau sudah kalah Gurun, Seran, Tanjung Pura, Haru, Pahang, Dompo, Bali, Sunda, Palembang, Tumasik, barulah saya menikmati masa istirahat." Pada waktu itu para menteri sedang lengkap duduk menghadap di balai penghadapan.

Kembar memperolok olok Gajah Mada dengan menyebut kesalahan kesalahan dan kekurangan kekurangannya, dan menumpahkan telempak, Ra banyak ikut serta menambah mengemukakan celaan celaan. Jabung Terewes, Lembu Peteng tertawa. lalu Gajah Mada turun mengadukan soal itu kehadapan batara di Koripan, baginda marah, kemarahan dan penghinaan ini disampaikan kepada Arya Tadah.Dosa Kembar telah banyak, Warak dilenyapkan, tak dikatakan pada Kembar, mereka mati semua.


X. Selanjutnya terjadi peristiwa orang orang Sunda di Bubat. Seri Baginda Prabu mengingini puteri Sunda. Patih Madu mendapat perintah menyampaikan permintaan kepada orang Sunda, orang Sunda tidak berkeberatan mengadakan pertalian perkawinan. Raja Sunda datang di Majapahit, yalah Sang Baginda Maharaja, tetapi ia tidak mempersembahkan puterinya. Orang Sunda bertekad berperang, itulah sikap yang telah mendapat sepakat, karena Patih Majapahit keberatan jika perkawinan dilakukan dengan perayaan resmi, kehendaknya yalah agar puteri Sunda itu dijadikan persembahan. Orang Sunda tidak setuju. Gajah Mada melaporkan sikap orang orang Sunda. Baginda di Wengker menyatakan kesanggupan: "jangan khawatir, kakak Baginda, sayalah yang akan melawan berperang."Gajah Mada memberitahu tentang sikap orang Sunda. Lalu orang Majapahit berkumpul, mengepung orang Sunda. Orang Sunda akan mempersembahkan puteri raja, tetapi tidak diperkenankan oleh bangsawan bangsawannya, mereka ini sanggup gugur dimedan perang di Bubat, tak akan menyerah, akan mempertaruhkan darahnya. Kesanggupan bangsawan bangsawan itu mengalirkan darah, para terkemuka pada fihak Sunda yang bersemangat, yalah: Larang Agung, Tuhan Sohan, Tuhan Gempong, Panji Melong, orang orang dari Tobong Barang, Rangga Cahot, Tuhan Usus, Tuhan Sohan, Orang Pangulu, Orang Saja, Rangga Kaweni, Orang Siring, Satrajali, Jagadsaja, semua rakyat Sunda bersorak.Bercampur dengan bunyi bende, keriuhan sorak tadi seperti guruh. Sang Prabu Maharaja telah mendahului gugur, jatuh bersama sama dengan Tuhan Usus.


Seri Baginda Parameswara menuju ke Bubat, ia tidak tahu bahwa orang orang Sunda masih banyak yang belum gugur, bangsawan bangsawan, mereka yang terkemuka lalu menyerang, orang Majapahit rusak. Adapun yang mengadakan perlawanan dan melakukan pembalasan, yalah: Arya Sentong, Patih Gowi, Patih Marga Lewih, Patih Teteg, dan Jaran Baya.Semua menteri araman itu berperang dengan naik kuda, terdesaklah orang Sunda, lalu mengadakan serangan ke selatan dan ke barat, menuju tempat Gajah Mada, masing masing orang Sunda yang tiba dimuka kereta, gugur, darah seperti lautan, bangkai seperti gunung, hancurlah orang orang Sunda, tak ada yang ketinggalan, pada tahun saka: Sembilan Kuda Sayap Bumi, atau: 1279. Peristiwa Sunda itu bersama sama dengan peristiwa Dompo.

Sekarang Gajah Mada menikmati masa istirahat, sebelas tahun ia menjadi Mangkubumi. Berhubung dengan puteri Sunda itu mati, maka Batara Prabu lalu kawin dengan anak perempuan Baginda Prameswara, yalah: Paduka Sori, dari perkawinan itu lahirlah seorang anak perempuan, yalah Seri Ratu di Lasem Sang Ayu, dari perkawinannya dengan isteri lain, lahirlah baginda di Wirabumi, yang diambil menjadi anak angkat Seri Ratu di Daha.Seri ratu di Pajang mempunyai tiga orang anak: Seri Baginda Hyang Wisesa, nama kesatriyannya Raden Gagak Sali, namanya sebagai Raja Aji Wikrama, kawin dengan Seri Ratu di Lasem yalah: Sang Ayu, lalu mempunyai seorang anak, yalah: Seri Baginda Wekasing Suka, anak yang kedua perempuan, yalah: Seri Ratu di Lasem Sang Alemu, kawin dengan baginda di Wirabumi, adapun anak yang ketiga juga perempuan, menjadi Seri ratu di Kahuripan. Ada lagi anak Baginda di Tumapel, nama kesatriyannya Raden Sotor, menjadi hino di Koripan, lalu pindah menjadi hino di Daha, selanjutnya menjadi hino di Majapahit, ini mempunyai seorang anak laki laki, yalah: Raden Sumirat, kawin dengan Seri Ratu di Kahuripan dan menjadi raja dengan sebutan Baginda di Pandan Salas. Lalu terjadi peristiwa upacara selamatan roh nenek moyang yang dinamakan Srada Agung, pada tahun saka: Empat Ular Dua Tunggal, atau: 1284. Sang Patih Gajah Mada wafat pada tahun saka: Langit Muka Mata Bulan, atau 1290, tiga tahun lamanya tak ada yang mengganti menjadi patih. Gajah Enggon menjadi patih pada tahun saka: Sifat Sembilan Sayap Orang, atau: 1293.Seri Ratu di Daha wafat, dicandikan di Adilangu, nama resmi candi itu Gunung Purwawisesa.

Seri Ratu di kahuripan wafat, dicandikan di Panggih, nama resmi candinya Gunung Pantarapura. Selanjutnya terjadi peristiwa gunung baru pada tahun saka: Ular Liang Telinga Orang, atau: 1208. Lalu terjadi peristiwa gunung meletus, pada minggu Madasia, tahun saka: Pendeta Sunyi Sifat Tunggal, atau: 1307. Baginda di Tumapel wafat, ia wafat di Suniyalaya pada tahun saka: Gajah Sunyi Tindakan Ekor, atau" 1308, dicandikan di Japan, nama resmi candi itu Sarwa Jaya Purwa. Baginda Hyang Wisesa mempunyai anak,


(1) Seri Baginda di Tumapel.
(2) Perempuan, yalah: Seri Ratu Prabu-stri, yang lalu mempunyai nama
nobatan: Dewi Suhita.
(3) Bungsu laki laki, yalah: Baginda di Tumapel alias Sri Kerta Rajasa.
Baginda di Pandan Salas mempunyai anak.
(1) Baginda di Koripan, alias Baginda Hyang Prameswara, nama
nobatannya Aji Ratna Pangkaja, kawin dengan Seri Ratu Prabu-stri,
tidak berputera.
(2) Perempuan, Sang ratu Ratu di Mataram, yang kawin dengan
Baginda Hyang Wisesa.
(3) Perempuan, Sang ratu di Lasem, yang kawin dengan Baginda di
Tumapel.
(4) Perempuan lagi, Sang Ratu di Matahun


Baginda di Tumapel mempunyai anak laki laki, menjadi raja di Wengker, kawin dengan Seri ratu di Matahun, anak kedua menjadi raja di Paguhan, anak ketiga lahir dari isteri muda, perempuan, yalah: Seri Ratu di Jagaraga, kawin dengan Baginda Parameswara, tidak beranak, anak kelima, yalah: Sang ratu di Pajang, juga kawin dengan Baginda di Paguhan, jadi dibayuh sama sama saudara, tidak mempunyai anak.

Baginda di Keling kawin dengan Seri ratu di Kembang Jenar. Anak laki laki Baginda di Wengker, yalah Baginda di Kabalan. Baginda di Paguhan mempunyai anak dari isteri kelahiran golongan kesatriya, perempuan yalah: Sang ratu di Singapura, kawin dengan Baginda di Pandan Salas. Baginda Prameswara di Pamotan, wafat pada tahun saka: Langit Rupa Menggigit Bulan, atau: 1310, ia dicandikan di Manyar, nama resmi candinya Wisnu Bawana Pura. Seri ratu di Matahun wafat, dicandikan di Tiga Wangi, nama resmi candi itu Kusuma Pura. Paduka Sori wafat. Sang ratu di Pajang wafat, dicandikan di Embul, nama resmi candi Girindra Pura. Baginda di Paguhan wafat, dicandikan di Lobencal, nama resmi candi Parwa Tiga Pura. Baginda Hyang Wekasing Suka, wafat pada tahun saka: Bumi Rupa Ayah Ibu, atau 1311.







 
Support : Red Point Akupunktur | Prigi Tirta Wisata
Copyright © 2013 SEKAR LARAS - All Rights Reserved
Template Created by Creating Website Published by Mas Template
-->