Home » » Pararaton ~ Bagian I ~

Pararaton ~ Bagian I ~


BAGIAN I 

[1]

Om awignam astu namas siddham. Nihan katuturanira ken Angrok. Mulanira duk dinadeken manusa, hana anakira rangdyaning Jiput, lumaku tan rahayu amegati apusira pinakapamañcananing hyan Suksma; sah sira saking Jiput, angungsi sira ring mandaleng Bulalak. Parabira sang abatur ing Bulalak sira mpu Tapawangkeng, agawe gopuraning açramanira, pinalampahan wedus bang sapalaki dening hyanging lawang. Lingira Tapawangkeng: “Nora olihing apeningan dadi agaweya papapatakaning awak, yan amatimatia janma, norana ta amutusakena papaloking caru wedus bang ika”. Dadi ta sang amegati apus angling, asanggup makacaruaning lawangira mpu Tapawangkeng, satya t sira, asanggup pinakacaru, marganira muliha maring Wisnubhuwana tumitisa mareng wibhawajanma, mareng madhyapada muwah, mangkana pamalakunira. Irika ta duk inastwan tumitisa denira mpu Tapawangkeng tinut i rasaning kapralinanira, amukti ta sira tumitisa denira mpu Tapawangkeng tinut i rasaning kapralinanira, amukti ta sira pitung mandala. Ri huwusnira pralina irika ta sira pinakacaru denira mpu Tapawangkeng. Telasira mangkana mur ta sira maring Wisnubhuwana, tan liñok ing rasaning sangketanira sang pinakacaru amalaku ta sira titisakena ri wetaning Kawi. Sira bhatara Brahma angilingilingi ta sira rowanganirayugaha, huwusing mangkana hana ta wong apangantenan hañar, sedeng akurenan sih, lanang aran sira Gajahpara, wadon aran sira ken Endok, angulahaken atatanen. Maring sawah ken Endok angirimi lakine Gajahpara, araning sawah nggenirangirim ring Ayuga, pradeçanira ken Endok aran ing Pangkur.

[2]

Tumurun sira irika bhatara Brahma asanggama lawan ken Endok, enggenirayuga ring Tegal lalateng, angenaken strisamaya sira bhatara Brahma: “Hayo kita asanggama lawan lakinta muwah, yan ko asanggamaha lawan lakimu, lakimu mati mwah kacacampuran mene yugamami iku; arane yugamami iku ken Angrok, iku tembe kang amuter bhumi Jawa.” Muksah sira bhatara Brahma. Sira ken Endok anuli maring sawah, katemu sira Gajahpara. Lingira ken Endok: “Kaki Gajahpara wruhanira yen ingsun rinowang asanggama denira hyan tan katinghalan ri Tegal ing lalateng, wekasira ring isun: hayo aturu lawan lakinta muwahmuwah, mati lakinta yan amaksakna aturu lawan kita, kalawan kacacampuran yuganingong iku”. Tumuli mulih sira Gajahpara, teka ring umah den-ajak aturu sira ken Endok, harep den-rowanga asanggama manih. Alumuh sira ken Endok ring ki Gajahpara. “Eh kaki Gajahpara pegat ingsun aomahomah lawan sira, awedi sun ing pangucap sang hyang, tanpaweh yan atemu manih lawan sira”. Lingira Gajahpara: “Nini angapaha, sun-kapakena, suka ingsun yen apegatana kalawan sira, dening renareni kang saking sira den-mulih manih nini maring sira, pomahomahingsun den-mulih manih maring ingsun.” Tumuli huwusing mangkana ken Endok mulih maring Pangkur sabrang lor, sira Gajahpara maler ing Campara sabrang kidul. Durung genep sapasar mati sira Gajahpara. Suraking wong angucap: “Kamakara panase rareng jero weteng iku, durung pira pepegatane ramane lanang wadon, tur wong-atuwane lanang mati.” Wekasan huwus genep leking rare metu rare lanang, binuñcal ing pabajangan denira ken Endok. Dadi hana wong amaling, aran sira Lembong, kasasar ing pabajangan tuminghal ing murub, pinaran denira Lembong, amiresep rare anangis, pinarekan denira Lembong, singgih kang murub rare anangis ika, sinambut ingemban bhinakta mantuk, denaku weka dera Lembong. Angrungu sira ken Endok yen sira Lembong angakuaku weka, ring rowange ki Lembong kang awerta, anengguh rare antuke amamanggih ring pabajangan, katon murub ing ratri. Tumuli pinaran denira ken Endok, singgih siranakira. Kecapira ken Endok: “Kaki Lembong manawa sira tan supeksa ring rare kang deniramanggih iku, anakingsun puniku, kaki; ayun sira kaki wikana purwakanipun, antukira bhatara Brahma asanggama kalawan isun puniku, hayo tanpamule sira ring rare puniku, upama ababu

[3]

kakalih abapa tunggal samanipun rare puniku”. Mangkin sangsaya asih sira Lembong sasomah resep, wekasan atuha sakalawonlawon bhinaktanyamamaling denira Lembong. Awayah sapangon sira ken Angrok angering Pangkur. Telas pomahomahira ken Endok muwah sapomahomahira ki Lembong, henti tinotohaken denira Angrok. Wekasan sira angonngon ing siramandala ring Lebak, angon kebo sapasang; alama hilang mahisa kang denirangon ika, ingajen deramandala wolung ewu ring sapasang kebo, mangke ingumanuman sira ken Angrok dening rama-rena kalih: “Lah kaki isun anunggua kalih, lamun sira aja lungha, isun uga anunggonana ring siramandala ring Lebak”. Wesakan tan kedep lungha sira ken Angrok, kari sira ramanira kalih ring Campara mwang ring Pangkur.

Tumuli sira ken Angrok aysah umungsi ring Kapundungan, tanpawilasa kang kongsi pernahing angher. Wonten ta bobotoh saji saking Karuman, aran sira Bango samparan, alah atotohan denira malandag ing Karuman, tinagih tanpangemasi, sah sira Bango samparan saking Karuman ananakti maring Rabut jalu, angrengö ujar saking akaça kinon muliha manih maring Karuman, “hana anakmami anghuwusakena hutangta aran sira ken Angrok.” Sah sira Bango samparan saking Rabut jalu, lumampah saratri, dadi amanggih rare, kahitang widhining hyang denira Bango samparan, singgih ta sira ken Arok, bhinakta mantuk maring Karuman, ingaku weka denira Bango samparan. Anuli maring kabotohan, kapangghih sira malandang denira Bango samparan, linawan atotohan, alah sira malandang, pulih alahira Bango samparan, tuhu yan widhining hyang, mantuk sira Bango samparan, bhinakta mantuk sira ken Angrok denira Bango samparan. Sira Bango samparan sirawayuh angalap-du, sira Genuk buntu rabi tuha, sira Tirthaja rabi anom; hana anakira (rabi anom) pañji Bawuk, panggulu sira pañji Kuñcang, arinira pañji Kunal, sira pañji Kenengkung, wuruju wadon aran sira Cucupuranti. Sira ken Angrok ta sira ingaku anak ta denira Genuk buntu. Alawas sira haneng Karuman, tan apatut sira kalawan parapañji kabeh, donira ken Angrok sah saking Karuman. Tumuli sira ring Kapundungan amanggih sira raryangon anakira tuwan Sahaja, buyut ing Sagenggeng, aran sira tuwan Tita, apasanakan kalawan sira ken Angrok. Antyanta dening padasihsihan sira tuwan Tita kalawan sira ken Angrok. Ateher angher sira ring sira tuwan Sahaja, tan hana wiyatanira ken Angrok kalawan sira tuwan Tita, harep ta sira wikana ring rupaning aksara, mara sira ring sira Janggan ing Sagenggeng, ati amarajakaha, amalaku winarahan sastra. Ya ta winarahan sira ring rupaning aksara lawan panujuning swarawyañjanaçastra, sawredhining aksara, winarah sira ring ru-

[4]

-pacandra kapegataning tithi masa lawan sakakala, sadwara, pañcawara, saptawara, triwara, dwiwara, sangawara, wuku. Bisa sira ken Angrok kalawan sira tuwan Tita kalih sama winarahan ing sastra denira Janggan. Hana ta tatanemanira Janggan upacaraning natar, witing jambu olihira ananem; antyanta denipun awoh, tuhuning atub anedeng, pininghit tan ananing wineh angunduha, nora hana wani ameta wohing jambu punika. Lingira Janggan: “Lamun rateng jambu iku unduhen”. Dahat denira ken Angrok kapengin tumon ing wohing jambu punkia, maha kacitta wohing jambu punkia. Tekaning saratri, masa sireping wong aturu, sira ken Angrok sira aturu, mangke tang lalawah metu saking wunwunanira ken Angrok adulurdulur tanpapegatan, sawengi amangan wohing jambunira Janggan. Tumuli ring eñjang katinghalan agelar wohing jambu punika ring natar, pinupu dening pepedekira Janggan. Sira Janggan tumon wohing jambu rusak agelar ing natar, çoka sira Janggan, lingira Janggan ing parajaka: “Paran sangkane rusak jambu iku.” Sumahur pepedekira Janggan: “Pukulun rusak denin tampaking lalawah amangan jambu puniki”. Dadi ta sira Janggan angambil rwining pañjalin nggenira ñerung jambu punika tur deniratunggu sawengi. Sira ken Angrok malih aturu ring salu kidul, asandi(ng) kakawunganing alalang ring pernahira Janggan kadang amelit. Satinghalira Janggan mulat ing lalawah abebelek pangdudulur, metu saking wunwunanira ken Angrok, pada amangan wohing jambunira Janggan, apeseh twasira Janggan, kawalahan anggetak lalawah akeh amangan wohing jambunira, serngen Janggan, tinundung sira ken Angrok denira Janggan, akara madhyaning ratri patundungira Janggan. Kaget sira ken Angrok atangi pupungun sira, anuli metu, aturu ring palangalanganing jaba, wineton denira Janggan maring jaba katinghalan hana murub ing tengahing alalang, kaget sira Janggan angidepaken katunon, pinariksa kang katon murub, kapanggih ken Angrok kang murub ika, tinangi kinen mantuka ingajak aturua ring umah manih, tutut sira ken Angrok aturu ring patetengahan manih. Eñjang kinen angambila wohing jambu denira Janggan, suka sira ken Angrok, lingira: “Lah malar isun dadia wong, isun anahura hutang ring sira Janggan”. Agung sakalawonlawon sira ken Angrok, angon ta kalawan sira tuwan Tita, agawe ta sira dukuh, kapernah wetaning Sagenggöng, tegal ing Sañja, pinakanggenira angadangadanga wong malintang hawan lawan sira tuwan Tita rowangira.

[5]

Hana ta wong amahat ano ring alasing wong Kapundungan, anakanak wadon ahayu, milu maring alas, teka ginamelan denira ken Angrok rinowang asanggama ring alas, ya ta ring Adiyuga ngaraning alas. Mangkin mersah sira ken Angrok, wekasan sira analawa wong malintang hawan, ya ta kawerta tekeng nagareng Daha denira ken Angrok angrusuh, ya ta ingilangaken saking Tumapel denira sang akuwu aran Tunggul ametung. Sah sira ken Angrok saking Sagenggeng, angungsi ta sira maring Rabut gorontol. “Mogah ta kabebeng ring bañu kang angilangaken”, sotira ken Angrok: “mogah ta bañu metua saking tanhana, samangkana dadi kang tahun, tan hana keweh ring Jawa”. Mangkana lingira ken Angrok. Sah sira saking Rabut gorontol, angungsi sira ring Wayang, tegal ing Sukamanggala. Hana ta papikatan perit, irika ta sira anawala wong asedahan manuk, anuli sira maring Rabut katu. Kapihanan sira tumon ing katu sawaringin gönge, irika nggenira mesat angungsi ta sira ring Jun watu, mandalaning wong sampurna, angungsi ta sira mareng Lulumbang, angher ing wong amaradeça, wijiling wong ajurit, aran sira Gagak inget. Alawas angher irika anawala wong malintang hawan. Sah sira maring Kapundungan, amamaling sira ring Pamalantenan, kawruhan ta sira, binuru kakepang, tan wruh ta parananira angungsi, amamanek ta sira ring witing tal, ring pinggiring kali, karahinan ta sira, kawruhan yen amamanek ing tal, tinunggu dening wong Kapundungan ing sor, tinabuhan kajar. Tal punika winadung dening amburu ring sira. Samangka ta sira anangis, asasambat ing kang ayaçadharma ring sira, dadi sira amiresep çabda ring awangawang, kinon sira ameranga roning tal pinakahelaranira kiwa tengen margahanira anglayanga maring sabrang wetan, masa sira matia muwah, dadi amerang sira ron tal antuk kakalih, pinakahelarira kiwa tengen; angalayang sira mareng sabrang wetan, malayu angungsi ring Nagamasa, tinut sira binuru, angungsi ta sira maring mandaleng Oran, tinut binuru, malayu angungsi ring mandaleng Kapundungan, katemu atanem siramandala, ingalingan sira ingaku weka deniramandala, sira ken Angrok. Anakiramandala pada atanem, kehipun nenem. Katuju lungha atatawu kang tunggal, kari lilima; kang lungha ginanten atanema denira ken Angrok, teka kang amburu ring sira, tur angucap ring siramandala: “E kaki mandala, hana wong arusuh isun-buru, angungsi ingkene mahu”. Sumahur siramandala: “Kaki dayakanira tan tuhu aliñok ingsun kaki, yen norengkene; hananakingsun nenem, iki atanem genep nenem, wilangen uga denira, manawa lewih saking nenem, iki atanem genep nenem, wilangen uga denira, manawa lewih saking nenem,

[6]

tuhu hana wong len ingkene”. Ujaring amburu: “Tuhu yen anakira mandala nenem, apan kang atanem iku nenem”. Les lungha kang amburu. Lingira mandala ring ken Angrok: “Lungha ta sira kaki, manawa mangsul kang amburu ring sira, manawahanamicara çabdaningsun, tanpantuk denira anungsi iringsun, lungha sira angungsi alas”. Ndan lingira ken Angrok: “Angher manih kang amburua”. Ya ta sangkane angalas ken Angrok, ring Patangtangan araning alas. Anuli sira ken Angrok angungsi ring Ano. Sah sira ring alas ing Terwag. Mangkin sangsaya mersah sira. Hana ta sira mandaleng Luki, angarepi welahan, mangkat sira amaluku pagagan, akarya pakacangan ambhakta sekuling rare angon mahisanira mandala, den-salahaken ing undungundung den-wadahi kele, katungkul sira mandala pijer amaluku pakacangan, ingundukundukan ingambil denira ken Angrok pinet sekule, nangken dina sira mangkana, kepwan sira mandala dening baryan dina kelangan seganing pangon, pangucapiramandala: “Paran sangkane hilang sekul iki”. Mangkin ta inginte sisingidan seganing pangonira mandala ring welahan, pangone den-kon amulukua, tando dateng sira ken Angrok saking jero alas paksanira ken Angrok angambila sekul punika. Sinapa deniramandala: “Kalingane sira kapo kaki ngamet segane pangon-ingsun iku nangken dina”. Sumahur ken Angrok: “Singgih kaki mandala, ingsun amet segane pangonira nangken dina wetning lapa-ingsun tanpamangan”. Lingira mandala: “Lah kaki datenga ring açramaningsun sira yen hana luwe, amalampaha sekul nangken dina, apan ingsun pratidina angadangadang tekahaning tatamu”. Teher ingajak sira ken Angrok dateng ing Batur denira mandala, sinwagatan sireng sekul ulam. Lingira mandala ring istrinira: “Nini bhatari ingsun amemekas ing sira, lamun ken Angrok maririkia, mon ingsun tan hana ring umah tuwi, kukurenen tumuli, amelasaken”. Ya ta ken Angrok katutur nangken dina teka, lunghanira saking rika ntapada, mulih sira mareng Kabalon, parabira sira mpu Palot, among dharmakañcana, aguru ta sira ring hyang buyut ing Kabalon, pangawaking dharmakañasiddhi, siddhisanidya, mantuk ta sira mpu Palot saking Kabalon amawa ta sira lakar, awrat limang tahil, areren ing Lulumbang, awedi sira mpu Palot muliha dewek mareng Turyantapada, rehing wonten wong kawerta anawala ring marga aran sira ken Angrok. Sira mpu Palot tan wruh ring patutunggalaning wong; ya ta katemu sira ken Angrok ring parerenan. Lingira sira ken Angrok

[7]

ring sira mpu Palot: “Uduh dateng ing punendi rakaki pukulun”. Lingira mpu, sumahur: “alulungha ingsun kaki saking Kabalon, ayun mantuka mareng Turyantapada, awedi ingsun ring marga, anengghu hana wong anawala aran ki Angrok.” Mesem sira ken Angrok, lingira ken Angrok: “Lah pukulun, ranakira ya ngatera mantuk i rakaki, raputunira mene anglawana yen kapanggih wong aran ken Angrok puniku, lumaris ugi sira kaki mantuk mareng Turyantapada, sampun walang hati.” Kapihutangan sira mpu ring Turyantapada angrungu sanggupira ken Angrok. Satekanireng Turyantapada, ya ta winarahan dharmakañcana sira ken Angrok, enggal bisa, tan hana sor timbangana ring kaçaktinira mpu Palot. Neher ingaku weka sira ken Angrok denira mpu Palot, sangkaning açrameng Turyantapada ingaran ing mandaleng Bapa. Mangke polahira ken Angrok angaku bapa ring mpu Palot, hana po deni(ng) kakuranganira mpu Palot, ya ta karananira ken Angrok kinon marang Kabalon denira mpu Palot, kinonira amutusakena dharmakañcana, ring hyang buyut ing Kabalon, anguwusakena lakar katunanira mandaleng Bapa. Mangkat sira ken Angrok dateng ring Kabalon, tan kapihandel sira ken Angrok denira sang apalinggih ring Kabalon. Samangka ta serngen sira ken Angrok: “mogah hana embang ring panapen”. Sinduk denira ken Angrok malayu angungsi ring hyang buyut ing Kabalon, ingatagaken sira parakategan sahaneng Kabalon paraguruhyang tekaning kapuntan, sama medal amawa palugangça, amburu ring sira ken Angrok samamukul ing palugangça paksanira sang tyaga aminonanayun amatenana ring sira ken Angrok. Mogha angrugu ujaring akaça: “Hayo denira-pateni wong iku, sang tyaga, yugamami rare iku, tangeh gawene ring madhyapada.” Mangkana çabda akaça karungu denira sang tyaga. Ya ta tinulung ken Angrok anglilir kadi pralagi. Teher ken Angrok angenaken upata, lingira: “Tan hanaha tega ring wetaning Kawi tan siddhaning dharmakañcana.” Sah sira ken Angrok saking Kabalon, angungsi Turyantapada, sira mandaleng Bapa, siddha ring dharmakañcana. Sah sira ken Angrok saking mandaleng Bapa maring pradeçeng Tugaran. Nora ta wilasa sira buyuting Tugaran, rinusuhan wong Tugaran denira ken Angrok, ya ta ingemban ta gopala sinalahaken ing mandaleng Bapa, dadi kapanggih anakira buyuting Tugaran, ananem kacang ing pagagan. Mangke ta ikang rara rinowang asanggama denira ken Angrok, alalama kacang kakampilan, sangkaning kacang Tugaran wijne akulimis agung agurih. Sah sira saking Tugaran, mulih sira maring mandaleng Bapa muwah. Lingira

[8]

ken Angrok: “Yen ingsun dadi wong adanaha pirak ring kaki mandaleng Bapa”. Kawerta sira ken Angrok ring nagareng Daha, yen arusuh asenetan ring Turyantapada, ingilangaken saking Daha, rinuruh dening wong saking Daha, lungha saking mandaleng Bapa, angungsi sira maring gunung Pustaka. Sah sira saking rika, angungsi ring Limbehan, wilasa sira buyuting Limbehan, inungsi sira ken Angrok, wekasan ananakti sira ken Angrok maring Rabut kedung Panitikan. Katurunan sira widhi, kinon mara ring Rabut gunung Lejar, ring dina Budha hireng ing Warigadyan, sira paradewa ahum akukumpul, mangkana lingira nini ring Panitikan: “Mami angrowangana asenetana kita bapa, tan hananing wruha, mami ta ananapua ring gunung Lejar sedenging dewa ahum kabeh.” Mangkana lingira nini Panitikan. Ya ta mara sira ken Angrok ring gunung Lejar. Katekan pwa Budha hireng ing Warigadyan, mara pwa sira ring paheman. Ya ta sira asenetan ing pawuhan ingurungan suket denira ranini Panitikan. Teher muni kang saptaswara genter pater lindu ketug kilat halisyus haliwawar, hudan salah masa, tanpantara teja wangkawa, ndan samangkana sira angrengö çabda tanpantara, humwang gumuruh, rasaning ahumaning watek hyang: “Ikang angukuhana ring nusa Jawa, yaya tandi mandala”. Mangkana ling sang watek dewata kabeh sama asalanggapan ujar: “Ndi kang yogya prabhua ring nusa Jawa”, patakoning watek hyang kabeh. Sumahur hyang Guru: “Wruhanta kabeh watek dewata, hana si yugamami, manusa wijiling wong Pangkur, ika angukuhi bhumi Jawa.” Samangka metu ta sira ken Angrok saking pawuhan, katinghalan sira dening watek hyang, sama kayogyan sang watek dewata, ya ta inastwaken sira bhiseka bhatara Guru, mangkana kastwanira de sang watek dewata, asurak asanggaruhan. Winidhyan sira ken Angrok angangkena bapa ring sang brahmana makanama sira danghyang Lohgawe, wahu teka saking Jambudwipa kinen apanggiha ring Taloka; samangkana mulaning brahmana hana ring wetaning Kawi. Duk maring Jawa tanpahawan parahu, atampakan roning kakatang telung tugel, mentas sira anuju pradeça ring Taloka, mider sira danghyang Lohgawe angulati sira ken Angrok. Lingira danghyang Lohgawe: “Hana rare adawa tangane, aliwat ing dekunge, tulise tangane tengen cakra, kang kiwa çangka, aran ken Angrok, katon ing pujamami, kadadinira bhatara Wisnu, pawarahira nguni duk ing Jambudwipa: eh danghyang Lohgawe wus mono denta muja ring Wisnuarccha, mami tan hana ring kene, ngong angjanma manusa maring Jawa, kita tumutureng mami, aran ingong ken Angrok, ulatana mami ring kabotohan”. Tando sira ken Angrok kapanggih ring

[9]

kabotohan, winaspadaken singgih kang katon ing puja denira danghyang Lohgawe. Tumuli sira tinañan, lingira danghyang Lohgawe: “Iya sira kaki, aran ken Angrok, sangkaningsun wruh ing sira, katon ing puja deningsun”. Sumahur ken Angrok: “Singgih pukulun, ranakira aran ken Angrok.” Rinangkul sira denira sang brahmana. Lingira danghyan Lohgawe: “Ingsunaku anak sira kaki, ingsun-rowanng duk anastapa, ingsun-wong saparanira.” Sah sira ken Angrok saking Talokah, mara sira ring Tumapel, milu sira brahmana. Satekanira ring Tumapel kapanggih kaladeça, ati sira asesebana ring sang akuwu ring Tumapel, aran sira Tunggul ametung. Kapanggih sira sineba. Lingira Tunggul ametung: “Bhageya pukulun sang brahmana, saking punendi sira hañar katinghalan.” Sumahur sira dangyang Lohgawe: “Eh kaki sang akuwu, hañar saking sabrang ingsun, ati ingsun asewakaha maring sang akuwu ingsun kaki, lawan akonakoningsun anak puniki ayun sumewakaha ring sang akuwu”. Sumahur sira Tunggul ametung: “Lah suka ingsun sira danghyang yen sira santosa wontena ring siranakira”. Mangkana lingira Tunggul ametung. Alawas sira ken Angrok amaraseba ring sira Tunggul ametung, sang akuwu ring Tumapel. Dadi hana bhujangga boddhasthapaka ring Panawijen, lumaku mahayana, atapa ring setraning wong Panawijen, apuspata sira mpu Purwa. Sira ta anakputrinira, aran ken Dedes. Sir ata kawerta yen hayu, tan hana amadani rupanira yen sawetaning Kawi kasub tekeng Tumapel. Karungu denira Tunggul ametung, tumuli sira Tunggul ametung dateng ing Panawijen, añjujug maring dukuhira mpu Purwa, kapanggih sira ken Dedes, atyanta garjitanira Tunggul ametung tumon ing rara hayu. Katuju sira mpu Purwa tan hana ring patapanira, samangka ta ken Dedes sinahasa pinalayoken denira Tunggul ametung. Saulihira sira mpu Purwa saking paran tan katemu sirabakira, sampun pinalayoken denira sang akuwu ring Tumapel, tan wruh ring kalinganira, ya ta sira mpu Purwa anibaken samaya tan rahaju, lingira: “Lah kang amalayoken anakingsun mogha tan tutuga pamuktine matia binahud angeris; mangkana wong Panawijen asata pangangsone, mogha tan metua bañune bejine iki, dosane nora awarah iringsun yen anakingsun den-walating wong”. Mangkana lingira mpu Purwa. “Kalawan ta anakingsun marajaken karma amamadangi, anghing sotmami ring anakmami mogha anemwa rahayu den-agung bhagyane”. Mangkana sotira mahayana ring Panawijen. Satekanira ken Dedes ring Tumapel rino-

[10]

wang sapaturon denira Tunggul ametung, tan sipi sihira Tunggul ametung, wahu ngidam sira ken Dedes, dadi sira Tunggul ametung akasukan, acangkrama somahan maring taman Boboji, sira ken Dedes anunggang gilingan. Satekanira ring taman sira ken Dedes tumurun saking padati, katuwon pagawening widhi, kengis wetisira, kengkab tekeng rahasyanira, neher katon murub denira ken Angrok, kawengan sira tuminghal, pituwi dening hayunira anulus, tan hanamadani ring listu-hayunira, kasmaran sira ken Angrok tan wruh ring tingkahanira. Saulihira Tunggul ametung saking pacangkrama, sira ken Angrok awarah ing sira danghyang Lohgawe , lingira : “Bapa danghyang, hana wong istri murub rahasyane, punapa laksananing stri lamun mangkana, yen hala rika yen ayu rika laksananipun”. Sumahur sira danghyang: “Sapa iku kaki”. Lingira ken Angrok: “Wonten, bapa, wong wadon katinghalan rahasyanipun deningsun”. Lingira danghyang Lohgawe: “Yen hana istri mangkana, kaki, iku stri nariçwari arane, adimukyaning istri iku, kaki, yadyan wong papa angalapa ring wong wadon iku, dadi ratu añakrawarti”. Meneng sira ken Angrok, ri wekasan angling: “Bapa danghyang, kang murub rahasyanipun puniku rabinira sang akuwu ring Tumapel; lamun mangkana manira-bahud angeris sirakuwu, kapasti mati de mami, lamun pakanira angadyani”. Sahurira danghyang: “Mati, bapa kaki, Tunggul ametung denira, anghing ta ingsun ta yogya yan angadyanana ring kaharepira, tan ulahaning pandita, ahingan sakaharepira”. Lingira ken Angrok: “Lamun mangkana, bapa, ingsun amit ing sira”. Sumahur sang brahmana: “Maring punendi ta sira kaki”. Sumahur ken Angrok: “Ingsun dateng ing Karuman wonten bobotoh angangken weka iringsun, aran sira Bango samparan, asih iringsun; punika inksun-tarinipun kadi angyogyanana”. Lingira danghyang: “Rahayu yan mangkana, sampun ta, kaki, sira alawas ing Karuman”. Lingira ken Angrok: “Punapa karyaningsun alawasa”. Sah sira ken Angrok saking Tumapel, teka sireng Karuman, kapanggih sira Bango samparan. “Saking endi kawetunira, alawas tan mareringsun, kadi ring swapna ingsun atetemu lawan sira, alawas temen denira lungha”. Sumahur ken Angrok: “ Wonten ing Tumapel ingsun bapa, amaraseba ring sirakuwu. Sangkaningsun maring sira, hana rabinirakuwu, tumurun saking padati, kasingkab rahasyane, katon murub deningsun. Hana ta brahmana hañar angajawa, puspatanira danghyang Lohgawe, sirangaku weka ring ingsun, ingsun-takoni: punapa araning stri yen murub rahasyanipun. Lingira sang brahmana: uttama dahating stri yen mangkana, arane iku kang sinangguh stri ardhanariçwari

[11]

ika, sulaksana temen, pan iku asing aderwe rabi, katekan dadi ratu añakrawarti. Ingsun ta, bapa Bango, kapening dadi ratu, harepingsun ki Tunggul ametung ingsun-patenana, rabine ingsun-alape, malar bapa, ranakira dadi ratu, amalaku ingsun pangadyanira bapa danghyang. Ujarira danghyang; kaki Angrok tan kawaça ring brahmana yan angajengana ring wong angalap rabining arabi, hingan sakaharepira piambek. Punika karananingsun maring bapa Bango, malaku adyanadyanira bapa ingsun-cidrane sirakuwu ring Tumapel, wyakti mati sirakuwu deningsun”. Sumahur sira Bango samparan: “Rahayu yen mangkana. Ingsun, kaki, angadyani, yen siraharep ambahud angeris ring sira Tunggul ametung, anghing ta sira kaki Angrok, sirakuwu teguh, manawi nora tedas yen derasuduka ring keris kurang yoninya. Hana mitraningsun pande ring Lulumbang, aran pu Gandring, yoni olih agawe keris, norana wong ateguh dene pagawene, tan amingroni yen sinudukaken, ika konen akarya duhung. Yen huwus dadikeris, nggenirañidra ring ki Tunggul ametung.” Mangkana wekasira Bango samparan ring ken Angrok. Lingira ken Angrok: “Amit ingsun, bapa, maring Lulumbang”. Sah sira saking Karuman, nuli maring Lulumbang, katemu sira Gandring anambut karya ring gusali, teka ken Angrok tur atakon: “Iya sira baya aran Gandring. Lah reko ingsun papawekena kerism huwusa limang wulan, agatana gawene deningsun”. Lingira mpu Gandring: “Sampun limang wulan punika, lamun sira ayun den-apened, manawi satahun huwus, enak rateng papalonipun”. Lingira ken Angrok: “Lah sarupane gugurindane, anghing den-huwus limang wulan“. Sah ken Angrok saking Lulumbang, maring Tumapel, kapanggih sira danghyang Lohgawe, atakon ing ken Angrok: “Paran sangkanira alawas ing Karuman”. Sumahur ken Angrok: “Sumelang manira, bapa, ring Lulumbang”. Samangka ta ken Angrok alawas apanganti ring Tumapel. Huwusing genep limang wulan, enget ing samayanira yen aken anggawe keris ring sira mpu Gandring. Mara sira ring Lulumbang, katemu sira mpu Gandring anggugurinda, aninigasi papalampahanira ken Angrok keris. Lingira ken Angrok: “Endi kenkenaningsun ring kaki Gandring”. Sumahur sira Gandring: “Singgih kang ingsun-gurinda puniki, kaki Angrok”. Pinalaku tininghalan pungan keris denira ken Angrok. Lingira asemu brndu: “Ah tanpolih deningsun akonkon ring sira ki Gandring, apan durung huwus gugurindane keris iki, lagi asebel, iki kapo rupane kang dera-lawas limang wulan lawase”. Apanas twasira ken Angrok, dadi

[12]

sinudukaken ing sira Gandring keris antukira Gandring agawe ika. Anuli pinerangaken ing lumpang çela pambebekan gurinda, belah aparo; pinerangaken ing paronira Gandring, belah apalih. Samangka sira Gandring angucap: “Ki Angrok, kang amateni ring tembe keris iku, anak-putunira mati dene kris iku, olih ratu pipitu tembe keris iku amateni. Wusira Gandring angucap mangkana, mati sira Gandring. Samangka ta arupa analahasa sira ken Angrok patinira Gandring. Lingira ken Angrok: “Lamun ingsun dadi wong tumusa ring anakputune apande ring Lulumbang”. Teher mantuk sira ken Angrok maring Tumapel. Hana kakasihira Tunggul ametung, aran Kebo hijo, apawong sanak asihsihan lawan ken Angrok. Satinghalira Kebo hijo ring sira ken Angrok anungkelang duhung hañar, adanganañ cangkring katut rinipun tanpagagala wungkul, aremen sira Kebo hijo mulat. Angucap ing ken Angrok: “He, kaka, sunsilihe kerisira iku”. Sinungaken denira ken Angrok, ingangge denira Kebo hijo tumuli, wetning resepira tumon; alawas ingangge denira Kebo hijo duhung saking ken Angrok punika, nora hana wong Tumapel tan sapeksaha yen sira Kebo hijo anungkelang duhung hañar. Mogha ta mangke duhung punika minaling denira ken Angrok, kena dening amalingi. Teher ken Angrok kala ratri anuli maring dalem pakuwon, duweg sireping wong, katuwon denira dinuluraning widhi, anuli mareng paturonira Tunggul ameung, tan kawara lakunira, sinuduk sira Tunggul ametung denira ken Angrok, terus prananira Tunggul ametung mati kapisanan. Keris antukira Gandring agawe kinatutaken minaha. Mangke huwus rahina kawaswasan duhung tumanem ing jajanira Tunggul ametung, tinenger dening wong kang wruh kerisira Kebo hijo, kang inganggo sabran dina. Pangucaping wong Tumapel kabeh: “Ki Kebo hijo kalingane kang añidra ring sira Tunggul ametung, apan sawyakti kerise katut ing jajanira sang akuwu ring Tumapel.” Samangka sira Kebo hijo sinikep dening kadang-wargganira Tunggul ametung, tinewek ing keris antukira Gandring akarya punika, mati ki Kebo hijo. Hana ta anakira Kebo hijo, aran Mahisa randi, alara patining bapa, ya ta winilasan kinatik denira ken Angrok, atyanta welasira ring Mahisa randi. Mogha hyang dewa sirandandani, tuhu yan kramanira ken Angrok ring sira ken Dedes, alama akakarepan, tan hananing wong Tumapel wani angucapa satingkah-polahira ken Angrok, mangkana sakadang-warganira Tunggul ametung meneng tan hana wenang angucapa, ya ta apanggih ken Angrok lawan ken Dedes. Sampun ta sira abobot tigang lek katinggal denira Tunggul ametung, kaworan denira ken Angrok, atyanta denira silihasih sira ken Angrok lawan ken Dedes, alawas papanggihira. Genep leking rare mijil anakira ken Dedes

[13]

lanang, patutanira Tunggul ametung, ingaranan sang Anusapati, papañjinira sang apañjinira sang apañjy Anengah. Alama sira papanggih ken Angrok kalawan ken Dedes, malih aputra ken Dedes lawan ken Angrok, mijil lanang, aran sira Mahisa wong ateleng, mwah ari denira Mahisa wong ateleng lanang aran sang apañji Saprang, aranira pañji Saprang lanang aran sira Agnibhaya, arinira Agnibhaya wadon aran sira dewi Rimbu, papat patutanira ken Angrok lawan ken Dedes. Hana ta binihajinira ken Angrok anom, aran sira ken Umang, sira ta apatutan lanang ta binihajinira ken Angrok anom, aran sira ken Umang, sira ta apatutan lanang aran sira pañji Tohjaya, arinira pañji Tohjaya lanang aran sira pañji Sudhatu, arine pañji Sudhatu lanang aran sira twan Wregola, arine twan Wregola istri aranira dewi Raambi. Kwehing putra 9, lanang 7 wadon 2. Telas purwa wetaning Kawi, kaputer sawetaning Kawi, sama awedi ring sira ken Angrok, mahu ariwariwa ayun angadega ratu, wong Tumapel sama suka yen ken Angrok angadega ratu, Katuwon panduluring widhi sang ratu ring Daha siraji Dangdang gendis angandika ring parabhujangga sahaneng Daha, lingira: “E, ki parabhujannga çewa-sogata, paran sangkanira nora anembah ring ingsun, apan ingsun saksat bhatara Guru.” Sumahur parabhujangga sakapasuking nagareng Kadiri: “Pukulun tan wonten ing kinakina bhujangga anembahi ratu.” Mangkana lingira bhujangga kabeh. Lingiraji Dangdang gendis: “Lah manawa kang ring kuna nora anembah, kang mangko ta ingsun sembahen denira, manawa sira tan wruh ring kaçaktiningsun mangko sun-wehi pangawyakti.” Mangke ta siraji Dangdang gendis angadegaken tumbak, landeyanipun tinañcebaken ring lemah, sira ta alinggih, ring pucuking tumbak, tur angandika: “Lah parabhujangga delengen kaçaktiningsun.” Sir ata katon acaturbhuja, atrinayana, saksat bhatara Guru rupanira, winidhi anembaha parabhujangga sakapasuking Daha, sama tan harep anembaha tur mersah pada angungsi maring Tumapel asewaka ring ken Angrok. Samangka mulaning Tumapel tan ahidep ing nagareng Daha. Tumuli sira ken Angrok inastwaken prabhu ring Tumapel, araning nagara ring Singasari, abhisekanira çri Rajasa, bhatara sang Amurwabhumi, ingastryan dening bhujangga sewa-sogata kang saking Daha, makadi sira dangyang Lohgawe sira asangkapani, kuneng kang asih awelas ring sira ken Angrok ing kina duk sira sedeng kasyasih, pada ingundang kabeh, tinulung denira winales pawilasane, makadi sira Bango samparan, tan ucapen siramandaleng Turyantapada, lawan anaking apande wesi ring Lulumbang,

[14]

aran pu Gandring, satuse apande ring Lulumbang luputeng saarik purih, satampaking wulukune wadung-pacule. Hana anake ki Kebo hijo den-pada kawewenangane lawan anake pu Gandring. Hana anakira bapa danghyang (Lohgawe) aran wangbang Sadang, patutanira lawan wong Wisnu, temokena kalawan anakira bapa Bango kang aran Cucupuranti, mangkana rasaning andika sang Amurwabhumi. Atyanta kretaning nagaraning Singhasari, paripurna nirwighna. Alawas karengö wertanira ken Angrok yan huwus pangadeg ratu, kahatur ing siraji Dandang gendis yen sang Amurwabhumi harep amerepa maring Daha. Andikaniraji Dandang gendis: “Sapa ta angalahakena ring nagaraningsun iki, manawa kalah lamun bhatara Guru tumurun saking akaça, sugyan kalaha”. Ingaturan sira ken Angrok, yan siraji Dangdang gendis angandika mangkana. Lingira sang Amurwabhumi: “E parabhujangga sewa-sogata kabeh, astokena ingsun abhiseka bhatara Guru”. Samangka ta mulanirabhiseka bhatara Guru, ingastwaning bhujangga brahmana resi. Tur sira anuli anglurug maring Daha. Karenge deniraji Dangdang gendis yen sang Amurwabhumi ring Tumapel anekani andon maring Daha. Lingiraji Dangdang gendis; “Alah ingsun sedenge ki Angrok winonging hyang”. Samangka ta sañjata-ing Tumapel acucuh lawan sañjata Daha, aprang loring Ganter, apagut sama prawira, anglongi linongan, katitihan sañjata Daha. Ariniraji Dangdang gendis moktah bamakreti ksatriya raden Mahisa walungan, lawan mantrinira prawira aran Gubar baleman; moktahning arinira Dangdang gendis mwah wadwa pinakatihati sira Gubar baleman kalih karebat dening wado Tumapel, amah gunung denipun aprang. Samangka ta wado Daha kapalayu, apan kang pinakadining prang sampu kawenang. Irika ta sañjata Daha bubar tawon, pungkur wedus, dahut payung, tan hana pulih manih. Samangka ta siraji Dangdang gendis murud saking paprangan, angungsi maring dewalaya, gumantung ing awangawang, tekaning undakan, pakatik, juru payung lawan amawa tadah sedah, tadah toya, panglante, sama milu angawangawang. Prasiddha kalah ring Daha denira ken Angrok. Lawan sira rayinira (sang Dangdang gendis) dewi Amisani, dewi Hasin, dewi Paja, mangkin sama katuran yan siraji Dangdang gendis alah aprang, karengö wonten ing dewalaya gumantung ing awangawang, mangke ta sira twan dewi katiga muksah lawan kadaton pisan. Irika ta sira ken Angrok huwus ing jayasatru, mulih maring Tumapel, kaputer bhumi Jawa denira. Sakala pañjenengira huwus kalah ing Daha 1144. Alawas hana werta sang Anusapati, anakira Tunggul ametung, ataken

[15]

sira ring pamongmong: “Awedi manira dening sira rama-pakanira”, aturing pamongmong: “aron pakanira matura ring sira ibu pakanira”. Tan suddhanira Nusapati ataken ing siebunira: “Ibu ingsun ataken ing sira punapa kalinganira bapa yen tuminghal ing isun, pahe tinghalira kalawan sanakingsun kabeh, tan ucapen lawan putranira ibu anom, mangkin pahe tinghalira bapa”. Tuhu yan samasanira sang Amurwabhumi. Sahurira ken Dedes: “Kaya dudu kang angandeli, yen sira kaki ayun wruha, sira Tunggul ametung arane ramanira; katinggal ingsun tigang çaçih, ya ta ingsun ingalap denira sang Amurwabhumi”. Lingira Nusapati: “Kalingane, ibu, dudu bapaningsun sang Amurwabhumi, punapa ta ibu pademira bapa”. “Sang Amurwabhumi, kaki, amateni”. Meneng sira ken Dedes, arupa kaluputan dening awerta sajati ring siranakira. Lingira Numsapati: “Ibu, woten duhungira bapa antukipun Gandring akarya, ingsun-tedanipun ibu”. Sinungaken denira ken Dedes. Sang Anusapati amit mantuk maring kamegetanira. Wonten ta pangalasanira ring Batil, inundang denira Nusapati kinon amatenana ken Angrok, sinung duhung antukipun Gandring akrya, nggenipun amatenana ring sang Amurwabhumi, ingebang wong Batil denira Nusapati. Mangkat wong Batil maring dalem kadaton, kapanggih sang Amurwabhumi sedengira anadah, teher sinuduk sira deing wong Batil. Duk sira kacurna Werhaspati Pon ing Landep; masanira anadah sande jabung, sambun surup prabangkara amasang sanda. Sambuning lina sang Amurwabhumi, malayu wong Batil, angungsi sang Anusapati, matur wong Batil: “Sampun moktah sira rama-pakanira den-manira“. Neher sinuduk wong Batil denira Nusapati. Ujaring wong Tumapel: “Ah bhatara sirengamuk dening pangalasaning Batil, sira Nusapati angembari amuk”. Ri linanira sang Amurwabhumi i çaka 1169. Sira dhinarmeng Kagenengan.

(http://menguaktabirsejarah.blogspot.com)

============================ 

Tuhan, Pencipta, Pelindung dan Pengakhir Alam, Semoga tak ada halangan, 
Sudjudku sesempurna sempurnanya.

I. Demikian inilah kisah Ken Angrok. Asal mulanja, ia didjadikan manusia: 
Adalah seorang anak janda di Jiput, bertingkah laku tak baik, memutus -

mutus tali kekang kesusilaan, menjadi gangguan Hyang yang bersifat gaib; 
pergilah ia dari Jiput, mengungsi ke daerah Bulalak. Nama yang dipertuan di 
Bulalak itu: Mpu Tapawangkeng, ia sedang membuat pintu gerbang 
asramanya, dimintai seekor kambing merah jantan oleh roh pintu. Kata 
Tapawangkèng: "Tak akan berhasil berpusing kepala, akhirnya ini akan 
menjebabkan diriku jatuh kedalam dosa, kalau sampai terjadi aku 
membunuh manusia, tak akan ada yang dapat menyelesaikan permintaan 
korban kambing merah itu." Kemudian orang yang memutus mutus tali 
kekang kesusilaan tadi berkata, sanggup mejadi korban pintu Mpu 
Tapawangkeng, sungguh ia bersedia dijadikan korban, agar ini dapat 
menjadi lantaran untuk dapat kembali ke surga dewa Wisnu dan menjelma 
lagi didalam kelahiran mulia, ke alam tengah lagi, demikianlah 
permintaannya.


Demikianlah ketika ia direstui oleh Mpu Tapawangkeng, agar dapat 
menjelma, disetujui inti sari kematiannya, akan menikmati tujuh daerah. 
Sesudah mati, maka ia dijadikan korban oleh Mpu Tapawangkeng. Selesai 
itu, ia terbang ke surga Wisnu, dan tidak bolak inti perjanjian yang dijadikan 

korban, ia meminta untuk dijelmakan di sebelah timur Kawi. Dewa Brahma 
melihat lihat siapa akan dijadikan temanya bersepasang. Sesudah demikian 
itu, adalah mempelai baru, sedang cinta mencintai, yang laki laki bernama 
Gajahpara, yang perempuan bernama Ken Endok, mereka ini bercocok 
tanam. Ken Endok pergi ke sawah, mengirim suaminya, yalah: si 
Gadjahpara; nama sawah tempat ia: mengirim : Ayuga; desa Ken Endok 
bernama Pangkur. Dewa Brahma turun kesitu, bertemu dengan Ken Endok, 
pertemuan mereka kedua ini terdjadi di ladang Lalaten; dewa Brahma 

mengenakan perjanjian kepada isteri itu: "Jangan kamu bertemu dengan 
lakimu lagi, kalau kamu bertemu dengan suamimu, ia akan mati, lagi pula 
akan tercampur anakku itu, nama anakku itu: Ken Angrok, dialah yang kelak 
akan memerintah tanah Jawa". Dewa Brahma lalu menghilang.Ken Endok lalu ke sawah, berjumpa dengan Gajahpara. Kata Ken Endok: "Kakak 
Gajahpara, hendaknyalah maklumi, saya ditemani didalam pertemuan oleh 
Hyang yang tidak tampak di ladang Lalateng, pesan beliau kepadaku: 
jangan tidur dengan lakimu lagi, akan matilah lakimu, kalau ia memaksa 
tidur dengan kamu, dan akan tercampurlah anakku itu. 
Lalu pulanglah Gajahpara, sesampainya di rumah Ken Endok diajak tidur, 
akan ditemani didalam pertemuan lagi. Ken Endok segan terhadap 
Gajahpara. "Wahai, kakak Gajahpara putuslah perkawinanku dengan kakak, 
saya takut kepada perkataan Sang Hyang. Ia tidak mengijinkan aku 
berkumpul dengan kakak lagi." 
Kata Gadjahpara: "Adik, bagaimana ini, apa yang harus kuperbuat, nah tak 
berkeberatan saya, kalau saya harus bercerai dengan kamu; adapun harta 
benda pembawaanmu kembali kepadamu lagi, adik, harta benda milikku 
kembali pula kepadaku lagi". Sesudah itu Ken Endok pulang ke Pangkur di 
seberang utara, dan Gajahpara tetap bertempat tinggal di Campara di 
seberang selatan. Belum genap sepekan kemudian matilah Gajahpara. Kata 
orang yang mempercakapkan: "Luar biasa panas anak didalam kandungan 
itu, belum seberapa lama perceraian orang tua laki laki perempuan sudah 
diikuti, orang tua laki laki segera meninggal dunia". Akhirnja sesudah genap 
bulannya, lahirlah seorang anak laki-laki, dibuang di kuburan kanak kanak 
oleh Ken Endok. Selanjutnya ada seorang pencuri, bernama Lembong, 
tersesat di kuburan anak anak itu, melihat benda bernyala, didatangi oleh 
Lembong, mendengar anak menangis, setelah didekati oleh Lembong itu, 
nyatalah yang menyala itu anak yang menangis tadi, diambil diambin dan 
dibawa pulang diaku anak oleh Lembong.


Ken Endok mendengar, bahwa Lembong memungut seorang anak, teman 
Lembonglah yang memberitakan itu dengan menyebut nyebut anak, yang 
didapatinya di kuburan kanak kanak, tampak bernyala pada waktu malam 
hari. 

Lalu Ken Endok datang kepadanya, sungguhlah itu anaknya sendiri. Kata 
Ken Endok: "Kakak Lembong, kiranya tuan tidak tahu tentang anak yang 
tuan dapat itu, itu adalah anak saya, kakak, jika kakak ingin tahu riwayatnya, 
demikianlah: Dewa Brahma bertemu dengan saya, jangan tuan tidak 
memuliakan anak itu, karena dapat diumpamakan, anak itu beribu dua 
berayah satu, demikian persamaannya." 
Lembong beserta keluarganya semakin cinta dan senang, lambat laun anak 
itu akhirnya menjadi besar, dibawa pergi mencuri oleh Lembong. Setelah 
mencapai usia sebaya dengan anak gembala, Ken Angrok bertempat tinggal 
di Pangkur. 




Habislah harta benda Ken Endok dan harta benda Lembong, habis dibuat 
taruhan oleh Ken Angrok. Kemudian ia menjadi anak gembala pada yang 
dipertuan di Lebak, menggembalakan sepasang kerbau, lama kelamaan 
kerbau yang digembalakan itu hilang, kerbau sepasang diberi harga 
delapan ribu oleh yang dipertuan di Lebak, Ken Angrok sekarang dimarahi 
oleh orang tua laki laki dan perempuan, kedua duanya: "Nah buyung, kami 
berdua mau menjadi hamba tanggungan, asal kamu tidak pergi saja, kami 
sajalah yang akan menjalani, menjadi budak tanggungan pada yang 
dipertuan di Lebak". Akhirnya tidak dihiraukan, Ken Angrok pergi, kedua 
orang tuanya ditinggalkan di Campara dan di Pangkur. Lalu Ken Angrok 
pergi mencari perlindungan di Kapundungan; Orang yang diungsi dan 
dimintai tempat berlindung tak menaruh belas kasihan. Ada seorang penjudi 
permainan Saji berasal dari Karuman, bernama Bango Samparan, kalah 
bertaruhan dengan seorang bandar judi di Karuman, ditagih tak dapat membayar uang, Bango Samparan itu pergi dari Karuman, berjiarah ke 
tempat keramat Rabut Jalu, mendengar kata dari angkasa, disuruh pulang 
ke Karuman lagi. "Kami mempunyai anak yang akan dapat menyelesaikan 
hutangmu ia bernama Ken Angrok." Pergilah Bango Samparan dari Rabut 
Jalu, berjalan pada waktu malam, akhirnya menjumpai seorang anak, 
dicocokkan oleh Bango Samparan dengan petunjuk Hyang, sungguhlah itu 

Ken Angrok, dibawa puIang ke Karuman, diaku anak oleh Bango Samparan. 
Dia itu lalu ketempat berjudi, bandar judi ditemui oleh Bango Samparan 
dilawan berjudi, kalahlah bandar itu, kembali kekalahan Bango Samparan, 
memang betul petunjuk Hyang itu, Bango Samparan pulang, Ken Angrok 
dibawa pulang oleh Bango Samparan. Bango Samparan berbayuh dua 
orang bersaudara, Genuk Buntu nama istri tuanja. dan Tirtaya nama isteri 
mudanja. Adapun nama anak anaknya dari isteri muda, yalah Panji Bawuk, 
anak tengah Panji Kuncang, adiknya ini Panji Kunal dan Panji Kenengkung, 
bungsu seorang anak perempuan bernama Cucu Puranti. Ken Angrok 
diambil anak oleh Genuk Buntu. Lama ia berada di Karuman, tidak dapat 
sehati dengan semua para Panji itu, Ken Angrok berkehendak pergi dari 
Karuman. Lalu ia ke Kapundungan bertermu dengan seorang anak gembala 
anak tuwan Sahaja, kepala desa tertua di Sagenggeng, bernama Tuwan 
Tita; ia bersahabat karib dengan Ken Angrok. Tuwan Tita dan Ken Angrok 
sangat cinta mencinta, selanjutnya Ken Angrok bertermpat tinggal pada
Tuwan Sahaja, tak pernah berpisahlah Ken Angrok dan Tuwan Sahaja itu, 
mereka ingin tahu tentang bentuk huruf huruf, pergilah ke seorang guru di 
Sagenggeng, sangat ingin menjadi murid, minta diajar sastera. Mereka 
diberi pelajaran tentang bentuk bentuk bentuk dan penggunaan 
pengetahuan tentang huruf huruf hidup dan huruf huruf mati, semua 
perobahan huruf, juga diajar tentang sengkalan, perincian hari tengah bulan, 
bulan, tahun Saka, hari enam, hari lima, hari tujuh, hari tiga, hari dua, hari 
sembilan, nama nama minggu. Ken Angrok dan Tuwan Tita kedua duanya 
pandai diajar pengetahuan oleh Guru. Ada tanaman guru, menjadi hiasan 
halaman, berupa pohon jambu, yang ditanamnya sendiri.


Buahnya sangat lebat, sungguh padat karena sedang musimnya, dijaga baik 
tak ada yang diijinkan memetik, tak ada yang berani mengambil buah jambu 
itu. Kata guru: "Jika sudah masak jambu itu, petiklah". Ken Angrok sangat 
ingin, melihat buah jambu itu, sangat dikenang kenangkan buah jambu tadi. 
Setelah malam tiba waktu orang tidur sedang nyenyak nyenyaknya, Ken 
Angrok tidur, kini keluarlah kelelawar dari ubun ubun Ken Angrok, 
berbondong bondong tak ada putusnya, semalam malaman makan buah 
jambu sang guru. Pada waktu paginya buah jambu tampak berserak serak 
di halaman, diambil oleh pengiring guru. Ketika guru melihat buah jambu 
rusak berserakan di halaman itu, maka rnendjadi susah. 
Kata guru kepada murid murid: "Apakah sebabnya maka jambu itu rusak." 
Menjawablah pengiring guru: "Tuanku rusaklah itu, karena bekas kelelawar 
makan jambu itu". Kemudian guru mengambil duri rotan untuk mengurung 
jambunya dan dijaga semalam malaman. Ken Angrok tidur lagi diatas balai 
balai sebelah selatan, dekat tempat daun ilalang kering, di tempat ini guru 
biasanya menganyam atap. 




Menurut penglihatan, guru melihat kelelawar penuh sesak berbondong 
bondong, keluar dari ubun ubun Ken Angrok, semuanya makan buah jambu 
guru, bingunglah hati guru itu, merasa tak berdaya mengusir kelelawar yang 
banyak dan memakan jambunya, marahlah guru itu, Ken Angrok diusir oleh 
guru, kira kira pada waktu tengah malam guru rnengusirnya. Ken Angrok 
terperanjat, bangun terhuyung huyung, lalu keluar, pergi tidur di tempat 
ilalang di luar. Ketika guru menengoknya keluar, ia melihat ada benda menyala di tengah ilalang, guru terperanjat mengira kebakaran, setelah 

diperiksa yang tampak menyala itu adalah Ken Angrok, ia disuruh bangun, 
dan pulang, diajak tidur di dalam rumah lagi, menurutlah Ken Angrok pergi 
tidur di ruang tengah lagi. Pagi paginya ia disuruh mengambil buah jambu 
oleh guru, Ken Angrok senang. katanya : "Aku mengharap semoga aku 
menjadi orang, aku akan membalas budi kepada guru." 





Lama kelamaan Ken Angrok telah menjadi dewasa, menggembala dengan 
Tuwan Tita, membuat pondok, bertempat di sebelah timur Sagenggeng, di 
ladang Sanja, dijadikan tempatnya untuk menghadang orang yang lalu lintas 
di jalan, dengan Tuwan Titalah temannya. Adalah seorang penyadap enau 
di hutan orang Kapundungan, mempunyai seorang anak perempuan cantik, 
ikut serta pergi ke hutan, dipegang oleh Ken Angrok, ditemani didalam 
pertemuan didalam hutan, hutan itu bernama Adiyuga. Makin lama makin 
berbuat rusuhlah Ken Angrok, kemudian ia memperkosa orang yang melalui 
jalan, hal ini diberitakan sampai di negara Daha, bahwasanya Ken Angrok 
berbuat rusuh itu, maka ia ditindak untuk dilenyapkan oleh penguasa daerah 
yang berpangkat akuwu, bernama Tunggul Ametung. Pergilah Ken Angrok 
dari Sagenggêng, mengungsi ke tempat keramat. Rabut Gorontol. "Semoga 
tergenang didalam air, orang yang akan melenyapkan saya" kutuk Ken 
Angrok, semoga keluar air dan tidak ada, sehingga terdjadilah tahun tak ada 
kesukaran di Jawa." 


Ia pergi dari Rabut Gorontol, mengungsi ke Wayang, ladang di 
Sukamanggala. 
Ada seorang pemikat burung pitpit, ia memperkosa orang yang sedang 
rnemanggil manggil burung itu, lalu menuju ke tempat keramat Rabut Katu. 
Ia heran, melihat tumbuh tumbuhan katu sebesar beringin, dari situ lari 

mengungsi ke Jun Watu, daerah orang sempurna, mengungsi ke 
Lulumbang, bertempat tinggal pada penduduk desa, keturunan golongan 
tentara, bernana Gagak Uget. Lamalah ia bertempat tinggal disitu, 
memerkosa orang yang sedang rnelalui jalan. Ia lalu pergi ke Kapundungan, 
mencuri di Pamalantenan, ketahuanlah ia, dikejar dikepung, tak tahu 
kemana ia akan mengungsi, ia memanjat pohon tal, di tepi sungai, setelah 
siang, diketahui, bahwasanya ia memanjat pohon tal itu, ditunggu orang 
Kepundungan dibawah, sambil dipukulkan canang, Pohon tal itu ditebang 
oleh orang-orang yang mengejarnya. Sekarang hi menangis, menyebut 
nyebut Sang Pentjipta Kebaikan atas dirinya, akhirnya ia mendengar sabda 
dari angkasa, ia disuruh memotong daun tal, untuk didjadikan sayapnya kiri 
kanan, agar supaya dapat melayang ke seberang timur, mustahil ia akan 
mati, lalu ia memotong daun tal mendapat dua helai, dijadikan sayapnya kiri 
kanan, ia melayang keseberang timur, dan mengungsi ke Nagamasa, diikuti 
dikejar, mengungsilah ia kedaerah Oran masih juga dikejar diburu, lari 
mengungsi ke daerah Kapundungan, yang dipertuan di daerah 
Kapundungan didapatinya sedang bertanam, Ken Angrok ditutupi dengan 
cara diaku anak oleh yang dipertuan itu. Anak yang dipertuan di daerah itu 
sedang bertanam, banyaknya enam orang, kebetulan yang seoarang 
sedang pergi mengeringkan empangan, tinggal 1ima orang; yang sedang 
pergi itu diganti menanam oleh ken Angrok, datanglah yang mengejarnya, 
seraya berkata kepada penguasa daerah: "Wahai, tuan kepala daerah, ada 
seorang perusuh yang kami kejar, tadi mengungsi kemari." meanjawablah 
penguasa daerah itu: "Tuan tuan, kami tidak sungguh bohong kami tuan, ia 
tidak disini; anak kami enam orang, yang sedang bertanam ini genap enam 
orang, hitunglah sendiri saja, jika lebih dari enam orang tentu ada orang lain 
disini" Kata orang-orang yang mengejar: "Memang sungguh, anak penguasa daerah enam orang, betul juga yang bertanam itu ada enam orang." Segera 

pergilah yang mengejar.

Kata penguasa daerah kepada ken Angrok: "Pergilah kamu, buyung, jangan 
jangan kembali yang mengejar kamu, kalau kalau ada yang membicarakan 
kata kataku tadi, akan sia sia kamu berlindung kepadaku, pergilah 
mengungsi ke hutan". Maka kata ken Angrok: "Semoga berhenti lagilah 
yang mengejar, itulah sebabnya maka Ken Angrok bersembunyi di dalam 
hutan, Patangtangan nama hutan itu. Selanjutnya ia mengungsi ke Ano, 
pergi ke hutan Terwag. ia semakin merusuh. Adalah seorang kepala 
lingkungan daerah Luki akan melakukan pekerjaan membajak tanah, 
berangkatlah ia membajak ladang, mempesiapkan. tanahnya untuk ditanami 
kacang, membawa nasi untuk anak yang menggembalakan lembu kepala 
Lingkungan itu, dimasukkin kedalam tabung bambu, diletakkan diatas 
onggokan; sangat asyiklah kepala Lingkungan itu, selalu membajak ladang 
kacang saja, maka dirunduk diambil dan dicari nasinya oleh Ken Angrok, 
tiap tiap hari terdjadi demikian itu, kepala Lingkungan bingunglah, karena 
tiap tiap hari kehilangan nasi untuk anak gembalanya, kata kepala 
Lingkungan: "Apakah sebabnya maka nasi itu hilang". Sekarang nasi anak 
gembala kepala Lingkungan di tempat membajak itu diintai, dengan 
bersembunyi, anak gembalanya disuruh membajak, tak lama kemudian Ken 
Angrok datang dari dalam hutan, maksud Ken Angrok akan mengambil nasi, 
ditegor oleh kepala lingkungan: "Terangnya, kamulah, buyung, yang 
nengambil nasi anak gembalaku tiap tiap hari itu," 


Ken Angrok menjawab: "Betullah tuan kepala lingkungan, saya inilah yang 
mengambil nasi anak gembala tuan tiap-tiap hari, karena saya lapar, tak ada 
yang kumakan.." Kata kepala Lingkungan: "Nah buyung. datanglah ke 
asramaku, kalau kamu lapar, mintalah nasi tiap tiap hari, memang saya tiap 
tiap hari mengharap ada tamu datang". Lalu Ken Angrok diajak pergi ke 
rumah tempat tinggal kepala lingkungan itu, dijamu dengan nasi dan lauk 
pauk. Kata kepala lingkungan kepada isterinya: "Nini batari, saya berpesan 
kepadamu, kalau Ken Angrok datang kemari, meskipun saya tak ada di 

rumah juga, lekas lekas terima sebagai keluarga, kasihanilah ia"
diceriterakan, Ken Angrok tiap tiap hari datang, seperginya dari situ menuju 
ke Lulumbang, ke banjar Kocapet. Ada seorang kepala lingkungan daerah 
Turyantapada, ia pulang dari Kebalon, bernama Mpu Palot, ia adalah tukang 
emas, berguru kepada kepala desa tertua di Kebalon yang seakan akan 
sudah berbadankan kepandaian membuat barang barang emas dengan 
sesempurna sesempurnanya,
sungguh ia telah sempurna tak bercacad, Mpu Palot pulang dari Kebalon, 
membawa beban seberat lima tahil, berhenti di Lulumbang, Mpu Palot itu 
takut akan pulang sendirian ke Turyantapada, karena ada orang 
dikhabarkan melakukan perkosaan di jalan, bernama Ken Angrok. Mpu 
Palot tidak melihat orang lain, ia berjumpa dengan Ken Angrok di tempat 
beristirahat. 




Kata ken Angrok kepada Mpu Palot: ,,Wahai, akan pergi kemanakah tuanku 
ini,"
Kata Mpu, menjawabnya: "Saya sedang bepergian dari Kebalon, buyung, 
akan pulang ke Turyantapada, saya takut di jalan, memikir mikir ada orang 
yang melakukan perkosaan dijalan, bernama Ken Angrok". Tersenyumlah 
Ken Angrok: "Nah Tuan, anaknda ini akan menghantarkan pulang tuan, 
anaknda nanti yang akan melawan kalau sampai terdjadi berjumpa dengan 
orang yang bernama ken Angrok itu, laju sajalah tuan pulang ke 
Turyantapada, jangan khawatir." Mpu di Tuyantapada itu merasa berhutang budi mendengar kesanggupan Ken Angrok. Setelah datang di 
Turyantapada, Ken Angrok diajar ilmu kepandaian membuat barang barang 
emas, lekas pandai, tak kalah kalau kesaktiannya dibandingkan dengan 
Mpu Palot, selanjutnya Ken Angrok diaku anak oleh Mpu Palot, itulah 
sebabnya asrama Turyantapada dinamakan daerah Bapa. Demikianlah Ken 
Angrok mengaku ayah kepada Mpu Palot, karena masih ada kekurangan 
Mpu Palot itu, maka Ken Angrok disuruhi pergi ke Kebalon oleh Mpu Palot, 
disuruh menyempurnakan kepandaiaan membuat barang barang emas 
pada orang tertua di Kebalon, agar dapat menyelesaikan bahan yang 
ditinggalkan oleh bapak kepala lingkungan. Ken Angrok berangkat menuju 
ke Kebalon, tidak dipercaya Ken Angrok itu oleh penduduk di Kebalon. Ken 
Angrok lalu marah : "Semoga ada lobang di tempat orang yang hidup 
menepi ini," 
Ken Angrok menikam, orang lari mengungsi kepada kepala desa tertua di 
Kebalon, dipanggil berkumpul petapa petapa yang berada di Kebalon 
semua, para guru Hyang, sampai pada para punta, semuanya keluar, 
membawa pukul perunggu, bersama sama mengejar dan memukul Ken 
Angrok dengan pukulan perunggu itu, maksud para petapa itu akan 
memperlihatkan kehendaknya untuk membunuh Ken Angrok. Segera 
mendengar suara dari angkasa: "Jangan kamu bunuh orang itu, wahai para 
petapa, anak itu adalah anakku, masih jauh tugasnya di alam tengah ini." 





Demikan1ah suara dari angkasa, terdengar oleh para petapa. Maka ditolong 
Ken Angrok, bangun seperti sedia kala. Ken Angrok lalu mengenakan kutuk: 
"Semoga tak ada petapa di sebelah timur Kawi yang tidak sempurna 
kepandaianya membuat benda-benda emas". Ken Angrok pergi dari 
Kebalon, mengungsi ke Turyantapada, ke daerah lingkungan Bapa; 
sempurnalah kepandaiannya tentang emas. Ken Angrok pergi dari 
lingkungan Bapa menuju ke daerah desa Tugaran, Kepala tertua di Tugaran 
tidak menaruh belas digangguilah orang Tugaran oleh Ken Angrok, arca 
penjaga pintu gerbangnya didukung diletakkan di daerah lingkungan Bapa, 
kemudian dijumpai anak perempuan kepala tertua di Tugaran itu, sedang 
menanam kacang di sawah kering. Gadis ini lalu ditemani didalam 
pertemuan oleh Ken Angrok, lama kelamaan tanaman kacang 
menghasilkan berkampit kampit; inilah sebabnya pula maka kacang 
Tugaran benihnya mengkilat besar dan gurih. 

Ia pergi dari Tugaran pulang ke daerah Bapa lagi. Kata ken Angrok: "Kalau 
saja kelak menjadi orang, saya akan memberi perak kepada yang dipertuan 
di daerah Bapa ini. Di kota Daha dikabarkan tentang Ken Angrok, bahwa ia 
merusuh dan bersembunyi di Turyantapada, dan Daha, Diadakan tindakan 
untuk melenyapkannya, ia dicari oleh orang orang Daha, pergilah dari 
daerah Bapa menuju ke gunung Pustaka. 


Ia pergi dari situ, mengungsi ke Limbehan, kepala tertua di Limbehan 
menaruh belas kasihanlah dimintai perlindungan oleh Ken Angrok itu, 
akhirnya Ken Angrok berjiarah ke tempat keramat Rabut Gunung Panitikan. 
Kepadanya turun petunjuk dewa, disuruh pergi ke Rabut Gunung Lejar pada 
hari Rebo Wage, minggu Wariga pertama, para dewa bermusyawarah 
berrapat; Demikian ini kata seorang nenek kebayan di Panitikan: "Saya 
akan membantu menyembunyikan kamu, buyung, agar supaya tak ada yang 
akan tahu, saya akan menyapu di Gunung Lejar pada waktu semua dewa 

dewa bermusyawarah." Demikian kata nenek kebayan di Panitikan itu. 
Ken Angrok lari menuju ke Gunung Lejar, hari Rebo Wage, minggu Wariga 
pertama tiba, ia pergi ke tempat musyawarah. Ia bersembunyi di tempat 
sampah ditimbuni dengan semak belukar oleh nenek kebayan Panitikan. 




Lalu berbunyilah suara tujuh nada, guntur, petir, gempa guruh, kilat, taufan, angin ribut, hujan bukan masanya, tak ada selatnya sinar dan cahaya, maka 
demikian itu ia mendengar suara tak ada hentinya, berdengung dengung 
bergemuruh. Adapun inti musyawarah para dewa: "Yang rnemperkokoh 
nusa Jawa, daerah manalah mestinya." Demikianlah kata para dewa, saling 
mengemukakan pembicaraan: "Siapakah yang pantas menjadi raja di pulau 
Jawa," demikian pertanyaan para dewa semua. Menjawablah dewa Guru: 
"Ketahuilah dewa dewa semua, adalah anakku, seorang manusia yang lahir 
dari orang Pangkur, itulah yang memperkokoh tanah Jawa." Kini keluarlah 
Ken Angrok dari tempat sampah, dilihat, oleh para dewa; semua dewa 
menjetujui, ia direstui bernama nobatan Batara Guru, demikian itu pujian 
dari dewa dewa, yang bersorak sorai riuh rendah. Diberi petunjuklah Ken 
Angrok agar mengaku ayah kepada seorang brahmana yang bernama Sang 
Hyang Lohgawe. dia ini baru saja dari Jambudipa, disuruh menemuinya di 
Taloka. Itulah asal mulanja ada brahmana di sebelah timur Kawi. 
Pada waktu ia menuju ke Jawa, tidak berperahu. hanya menginjak rumput 
kekatang tiga potong, setelah mendarat dari air, lalu menuju ke daerah 
Taloka, dang Hyang Lohgawe berkeliling mencari Ken Angrok. Kata Dang 
Hyang Lohgawe: "Ada seorang anak, panjang tangannya melampaui lutut, 
tulis tangan kanannya cakera dan yang kiri sangka, bernana Ken Angrok. Ia 
tampak pada waktu aku memuja, ia adalah penjelmaan Dewa Wisnu, 
pemberitahuannya dahulu di Jambudwipa, demikian: "Wahai Dang Hyang 
Lohgawe, hentikan kamu memuja arca Wisnu, aku telah tak ada disini, aku 
telah menjelma pada orang di Jawa, hendaknya kamu mengikuti aku di 
tempat perjudian." Tak lama kemudian Ken Angrok didapati di tempat 
perjudian, diamat amati dengan baik baik, betul ia adalah orang yang 
tampak pada Dang Hyang Lohgawe sewaktu ia memuja. Maka ia ditanyai. 
Kata Dang Hyang Lohgawe: "Tentu buyunglah yang bernama Ken Angrok, 
adapun sebabnya aku tahu kepadamu, karena kamu tampak padaku pada 
waktu aku memuja". Menjawablah Ken Angrok: "Betul tuan, anaknda 
bernama Ken Angrok." 
Dipeluklah ia oleh brahmana itu. Kata Dang Hyang Lohgawe: "Kamu saya 
aku anak, buyung, kutemani pada waktu kesusahan dan kuasuh kemana 
saja kamu pergi."


Ken Angrok pergi dari Taloka, menuju ke Tumapel, ikut pula brahmana itu.
Setelah ia datang di Tumapel, tibalah saat yang sangat tepat, ia sangat ingin
menghamba pada akuwu. kepala daerah di Tumapel yang bernama Tunggul
Ametung. Dijumpainya dia itu, sedang dihadap oleh hamba hambanya, Kata
Tunggul Ametung: "Selamatlah tuanku brahmana, dimana tempat asal tuan,
saya baru kali ini melihat tuan." Menjawablah Dang Hyang Lohgawe: Tuan
Sang Akuwu, saya baru saja datang dari seberang, saja ini sangat ingin
menghamba kepada sang akuwu". Menjawablah Tunggul Ametung: "Nah,
senanglah saya, kalau tuan Dang Hyang dapat bertempat tinggal dengan
tenteram pada anaknda ini". Demikianlah kata Tunggul Ametung. Lamalah
Ken Angrok menghamba kepada Tunggul Ametung yang berpangkat akuwu
di Tumapel itu, Kemudian adalah seorang pujangga, pemeluk agama
Budha, menganut aliran Mahayana, bertapa di ladang orang Panawijen,
bernama Mpu Purwa. Ia mempunyai seorang anak perempuan tunggal,
pada waktu ia belum menjadi pendeta Mahayana. Anak perempuan itu luar
biasa cantik moleknja bernama Ken Dedes. Dikabarkan, bahwa ia ayu, tak
ada yang menyamai kecantikannya itu, termasyur di sebelah timur Kawi
sampai Tumapel. Tunggul Ametung mendengar itu, lalu datang di
Panawijen, langsung menuju ke desa Mpu Purwa, bertemu dengan Ken
Dedes; Tunggul Ametung sangat senang melihat gads cantik itu.

Kebetulan Mpu Purwa tak ada di pertapaannya, sekarang Ken Dedes
sekonyong konyong dilarikan oleh Tunggu1 Ametung. Setelah Mpu Purwa
pulang dari bepergian, ia tidak rnenjumpai anaknya, sudah dilarikan oleh
Akuwu di Tumapel; ia tidak tahu soal yang sebenarnya, maka Mpu Purwa
menjatuhkan serapah yang tidak baik: "Nah, semoga yang melarikan
anakku tidak lanjut mengenyam kenikmatan, semoga ia ditusuk keris dan
diambil isterinya, demikian juga orang orang di Panawidjen ini, semoga
menjadi kering tempat mereka mengambil air, semoga tak keluar air
kolamnya ini, dosanya: mereka tak mau memberitahu, bahwa anakku
dilarikan orang dengan paksaan. Demikian kata Mpu Purwa: ,,Adapun
anakku yang menyebabkan gairat dan bercahaya terang, kutukku
kepadanya, hanya: semoga ia mendapat keselamatan dan kebahagiaan
besar." Demikian kutuk pendeta Mahayana di Panawidjen. Setelah datang
di Tumapel, ken Dedes ditemani seperaduar oleh Tunggul Ametung,
Tunggul Ametung tak terhingga cinta kasihnya, baharu saja Ken Dedes
menampakkan gejala gejala mengandung, Tunggul Ametung pergi
bersenang senang, bercengkerama berserta isterinya ke taman Boboji;
Ken Dedes turun dari kereta kebetulan disebabkan karena nasib, tersingkap
betisnya, terbuka sampai rahasianya, lalu kelihatan bernyala oleh Ken
Angrok, terpesona ia melihat, tambahan pula kecantikannya memang
sempurna, tak ada yang menyamai kecantikannya itu, jatuh cintalah Ken
Angrok, tak tahu apa yang akan diperbuat. Setelah Tunggul Ametung
pulang dari bercengkerama itu, Ken Angrok memberitahu kepada Dang
Hyang Lohgawe, berkata: "Bapa Dang Hyang, ada seorang perempuan
bernyala rahasianya, tanda perempuan yang bagaimanakah demikian itu,
tanda buruk atau tanda baikkah itu". Dang Hyang menjawab: " Siapa itu,
buyung". Kata Ken Angrok: " Bapa, memang ada seorang perempuan, yang
kelihatan rahasianya oleh hamba". Kata Dang Hyang: "Jika ada perempuan
yang demikian, buyung, perempuan itu namanya: Nawiswari, ia adalah
perempuan yang paling utama, buyung, berdosa, jika memperisteri
perempuan itu, akan menjadi maharaja." Ke Angrok diam, akhirnya berkata:
"Bapa Dang Hyang, perempuan yang bernyala rahasianya itu yalah isteri
sang akuwu di Tumapel, jika demikian akuwu, saya akan bunuh dan saya
ambil isterinya, tentu ia akan mati, itu kalau tuan mengijinkan." Jawab Dang
Hyang: " Ya, tentu matilah, buyung, Tunggul Ametung olehmu, hanya saja
tidak pantas memberi ijin itu kepadamu, itu bukan tindakan seorang
pendeta, batasnya adalah kehendakmu sendiri." Kata Ken Angrok: "Jika
demikian, Bapa, hamba memohon diri kepada tuan." Sang Brahmana
menjawab: "Akan kemana kamu buyung?" Ken Angrok menjawab: " Hamba
pergi ke Karuman, ada seorang penjudi yang mengaku anak kepada hamba
bernama Bango Samparan, ia cinta kepada hamba, dialah yang akan
hamba mintai pertimbangan, mungkin ia akan menyetujuinya."
Kata Dang Hyang: "Baiklah kalau demikian, kamu jangan tinggal terlalu
lama di Karuman, buyung." Kata Ken Angrok: "Apakah perlunya hamba
lama disana."

Ken Angrok pergi dari Tumapel, sedatangnya Karuman, bertemu dengan 
Bango Samparan. "Kamu ini keluar dari mana, lama tidak datang kepadaku, 
seperti didalam impian saja bertemu dengan kamu ini, lama betul kamu 
pergi." Ken Angrok menjawab: "Hamba berada di Tumapel, Bapa, 
menghamba pada sang akuwu. Adapun sebabnya hamba datang kepada 
tuan, adalah seorang isteri akuwu, turun dari kereta, tersingkap rahasianya, 
kelihatan bernyala oleh hamba. Ada seorang brahmana yang baru saja 
datang di Jawa, bernama Dang Hyang Lohgawe, ia mengaku anak kepada hamba, hamba bertanya kepadanya: "Apakah nama seorang perempuan 
yang menyala rahasianya itu." Kata Sang Brahmana: "Itu yang disebut 
seorang perempuan ardana reswari, sungguh baik tanda itu, karena siapa 
saja yang memperisterinya, akan dapat menjadi maharaja." Bapa Bango, 
hamba ingin menjadi raja, Tunggul Ametung akan hamba bunuh, isterinya 
akan hamba ambil, agar supaya anaknda menjadi raja, hamba minta 
persetujuan Bapa Dang Hyang, Kata Dang Hyang: "Buyung Angrok, tidak 
dapat seorang brahmana memberi persetujuan kepada orang yang 
mengambil isteri orang lain, adapun batasnya kehendakmu sendiri."




Itulah sebabnya hamba pergi ke Bapa Bango, untuk meminta ijin kepada 
bapa, sang akuwu akan hamba bunuh dengan rahasia, tentu akuwu mati 
oleh hamba." Menjawablah Bango Samparan: "Nah, baiklah kalau demikian, 
saya memberi ijin, bahwa kamu akan menusuk keris kepada Tunggul 

Ametung dan mengambil isterinya itu, tetapi hanya saja, buyung Angrok, 
akuwu itu sakti, mungkin tidak dapat luka, jika kamu tusuk keris yang kurang 
bertuah. Saya ada seorang teman, seorang pandai keris di Lulumbang, 
bernama Mpu Gandring, keris buatannya bertuah, tak ada orang sakti 
terhadap buatannya, tak perlu dua kali ditusukkan, hendaknyalah kamu 
menyuruh membuat keris kepadanya, jikalau keris ini sudah selesai dengan 
itulah hendaknya kamu membunuh Tunggul Ametung secara rahasia."





Demikian pesan Bango Samparan kepada Ken Angrok. kata Ken Angrok: 
"Hamba memohon diri, Bapa, akan pergi ke Lulumbang." Ia pergi dari 
Karuman, lalu ke Lulumbang, bertemu dengan Gandring yang sedang 
bekerja di tempat membuat keris. Ken Angrok datang lalu bertanya: 
"Tuankah barangkali yang bernama Gandring itu, hendaknyalah hamba 
dibuatkan sebilah keris yang dapat selesai didalam waktu lima bulan, akan 
datang keperluan yang harus hamba lakukan."


Kata Mpu Gandring: "Jangan lima bulan itu, kalau kamu menginginkan yang 
baik, kira – kira setahun baru selesai, akan baik dan matang tempaannya,"
Ken Angrok berkata: "Nah, biar bagaimana mengasahnya, hanya saja, 
hendaknya selesai didalam lima bulan." Ken Angrok pergi dari Lulumbang, 
ke Tumapel bertemu dengan Dang Hyang Lohgawe yang bertanya kepada 
Ken Angrok: "Apakah sebabnya kamu lama di Tumapel itu." Sesudah genap 
lima bulan, ia ingat kepada perjanjiannya, bahwa ia menyuruh membuatkan 
keris kepada Mpu Gandring.
Pergilah ia ke Lulumbang, bertemu dengan Mpu Gandring yang sedang 
mengasah dan memotong motong keris pesanan Ken Angrok. Kata Ken 
Angrok: "Manakah pesanan hamba kepada tuan Gandring." Menjawablah 
Gandring itu: "Yang sedang saya asah ini, buyung Angrok." Keris diminta 
untuk dilihat oleh Ken Angrok.
Katanya dengan agak marah: "Ah tak ada gunanya aku menyuruh kepada 
tuan Gandring ini, bukankah belum selesai diasah keris ini, memang celaka, 
inikah rupanya yang tuan kerjakan selama lima bulan itu." Menjadi panas 
hati Ken Angrok, akhirnya ditusukkan kepada Gandring keris buatan 
Gandring itu.




Lalu diletakkan pada lumpang batu tempat air asahan, lumpang berbelah 
menjadi dua, diletakkan pada landasan penempa, juga ini berbelah menjadi 
dua.




Kini Gandring berkata: "Buyung Angrok, kelak kamu akan mati oleh keris itu, 
anak cucumu akan mati karena keris itu juga, tujuh orang raja akan mati 
karena keris itu." 
Sesudah Gandring berkata demikian lalu meninggal. Sekarang Ken Angrok tampak menyesal karena Gandring meninggal itu, kata Ken Angrok: "Kalau 
aku menjadi orang, semoga kemulianku melimpah, juga kepada anak cucu 
pandai keris di Lulumbang." Lalu pulanglah Ken Angrok ke Tumapel. Ada 
seorang kekasih Tunggul Ametung, bernama Kebo Hijo, bersahabat dengan 
Ken Angrok, cinta mencintai. Pada waktu itu Kebo Hijo melihat bahwa Ken 
Angrok menyisip keris baru, berhulu kayu cangkring masih berduri, belum 
diberi perekat, masih kasar, senanglah Kebo Hijo melihat itu. Ia berkata 
kepada Ken Angrok: " Wahai kakak, saya pinjam keris itu." Diberikan oleh 
Ken Angrok, terus dipakai oleh Kebo Hijo, karena senang memakai 
melihatnya itu. Lamalah keris Ken Angrok dipakai oleh Kebo Hijo, tidak 
orang Tumapel yang tidak pernah melihat Kebo Hijo menyisip keris baru 
dipinggangnya. Tak lama kemudian keris itu dicuri oleh Ken Angrok dan 
dapat diambil oleh yang mencuri itu. Selanjutnya Ken Angrok pada waktu 
malam hari pergi kedalam rumah akuwu, saat itu baik, sedang sunyi dan 
orang orang tidur, kebetulan juga disertai nasib baik , ia menuju ke 
peraduan Tunggul Ametung, tidak terhalang perjalanannya, ditusuklah 
Tunggul Ametung oleh Ken Angrok, tembus jantung Tunggul Ametung, mati 
seketika itu juga. Keris buatan Gandring ditinggalkan dengan sengaja.





Sekarang sesudah pagi pagi keris yang tertanam didada Tunggul Ametung 

diamat amati orang, dan oleh orang yang tahu keris itu dikenal keris Kebo
Hijo yang biasa dipakai tiap tiap hari kerja. Kata orang Tumapel semua:
"Terangnya Kebo Hijolah yang membunuh Tunggul Ametung dengan secara
rahasia, karena memang nyata kerisnya masih tertanam didada sang akuwu
di Tumapel.

Kini Kebo Hijo ditangkap oleh keluarga Tunggul Ametung, ditusuk dengan
keris buatan Gandring, meninggallah Kebo Hijo. Kebo Hijo mempunyai
seorang anak, bernama Mahisa Randi, sedih karena ayahnya meninggal,
Ken Angrok menaruh belas kasihan kepadanya, kemana mana anak ini
dibawa, karena Ken Angrok luar biasa kasih sayangnya terhadap Mahisa
Randi. Selanjutnya Dewa memang telah menghendaki, bahwasanya Ken
Angrok memang sungguh sungguh menjadi jodoh Ken Dedes, lamalah
sudah mereka saling hendak menghendaki, tak ada orang Tumapel yang
berani membicarakan semua tingkah laku Ken Angrok, demikian juga
semua keluarga Tunggul Ametung diam, tak ada yang berani mengucap
apa apa, akhirnya Ken Angrok kawin dengan Ken Dedes. Pada waktu
ditinggalkan oleh Tunggul Ametung, dia ini telah mengandung tiga bulan,
lalu dicampuri oleh Ken Angrok. Ken Angrok dan Ken Dedes sangat cinta
mencintai. Telah lama perkawinannya. Setelah genap bulannya Ken Dedes
melahirkan seorang anak laki laki, lahir dari ayah Tunggul Ametung, diberi
nama Sang Anusapati dan nama kepanjangannya kepanjiannya Sang
Apanji Anengah. Setelah lama perkawinan Ken Angrok dan Ken Dedes itu,
maka Ken Dedes dari Ken Angrok melahirkan anak laki laki, bernama
Mahisa Wonga Teleng, dan adik Mahisa Wonga Teleng bernama Sang
Apanji Saprang, adik panji Saprang juga laki laki bernama Agnibaya, adik
Agnibaya perempuan bernama Dewi Rimbu, Ken Angrok dan Ken Dedes
mempunyai empat orang anak. Ken Angrok mempunyai isteri muda
bernama Ken Umang, ia melahirkan anak laki laki bernama panji Tohjaya,
adik panji Tohjaya, bernama Twan Wregola, adik Twan Wregola perempuan
bernama Dewi Rambi.
Banyaknya anak semua ada 9 orang, laki laki 7 orang, perempuan 2 orang.
Sudah dikuasailah sebelah timur Kawi, bahkan seluruh daerah sebelah
timur Kawi itu, semua takut terhadap Ken Angrok, mulailah Ken Angrok
menampakkan keinginannya untuk menjadi raja, orang orang Tumapel
semua senang, kalau Ken Angrok menjadi raja itu.

Kebetulan disertai kehendak nasib, raja Daha, yalah raja Dandhang Gendis,
berkata kepada para bujangga yang berada di seluruh wilayah Daha,
katanya: "Wahai, tuan tuan bujangga pemeluk agama Siwa dan agama
Budha, apakah sebabnya tuan tuan tidak menyembah kepada kami,
bukanlah kami ini semata mata Batara Guru." Menjawablah para bujangga
di seluruh daerah negara Daha: "Tuanku, semenjak jaman dahulu kala tak
ada bujangga yang menyembah raja." demikianlah kata bujangga semua.
Kata Raja Dandhang Gendis: "Nah, jika semenjak dahulu kala tak ada yang
menyembah, sekarang ini hendaknyalah kami tuan sembah, jika tuan tuan
tidak tahu kesaktian kami, sekarang akan kami beri buktinya." Kini Raja
Dandhang Gendis mendirikan tombak, batang tombak itu dipancangkan
kedalam tanah, ia duduk di ujung tombak, seraya berkata: "Nah, tuan tuan
bujangga, lihatlah kesaktian kami." Ia tampak berlengan empat, bermata
tiga, semata mata Batara Guru perwujudannya, para bujangga di seluruh
daerah Daha diperintahkan menyembah, semua tidak ada yang mau,
bahkan menentang dan mencari perlindungan ke Tumapel, menghamba
kepada Ken Angrok. Itulah asal mulanya Tumapel tak mau tahu negara
Daha. Tak lama sesudah itu Ken Angrok direstui menjadi raja di Tumapel,
negaranya bernama Singasari, nama nobatannya Sri Rajasa Batara Sang
Amurwabumi, disaksikan oleh para bujangga pemeluk agama Siwa dan
Budha yang berasal dari Daha, terutama Dang Hyang Lohgawe, ia diangkat
menjadi pendeta istana, adapun mereka yang menaruh belas kasihan
kepada Ken Angrok, dahulu sewaktu ia sedang menderita, semua dipanggil,
diberi perlindungan dan diberi belas balasan atas budi jasanya, misalnya
Bango Samparan, tidak perlu dikatakan tentang kepala lingkungan
Turyantapada, dan anak anak pandai besi Lulumbang yang bernama Mpu
Gandring, seratus pandai besi di Lulumbang itu diberi hak istimewa di dalam
lingkungan batas jejak bajak beliung cangkulnya.

Adapun anak Kebo Hijo disamakan haknya dengan anak Mpu Gandring.
Anak laki laki Dang Hyang Lohgawe, bernama Wangbang Sadang, lahir dari
ibu pemeluk agama Wisnu, dikawinkan dengan anak Bapa Bango yang
bernama Cucu Puranti, demikianlah inti keutamaan Sang Amurwabumi.
Sangat berhasillah negara Singasari, sempurna tak ada halangan. Telah
lama terdengar berita, bahwa Ken Angrok sudah menjadi raja, diberitahulah
raja Dandhang Gendis, bahwa Ken Angrok bermaksud akan menyerang
Daha. Kata Raja Dandhang Gendis: "Siapakah yang akan mengalahkan
negara kami ini, barangkali baru kalah, kalau Batara Guru turun dari
angkasa, mungkin baru kalah." Diberi tahulah Ken Angrok, bahwa raja
Dandhang Gedis berkata demikian. Kata Sang Amurwabumi: "Wahai, para
bujangga pemeluk Siwa dan Budha, restuilah kami mengambil nama
nobatan Batara Guru." Demikianlah asal mulanya ia bernama nobatan
Batara Guru, direstui oleh bujangga brahmana dan resi. Selanjutnya ia lalu
pergi menyerang Daha. Raja Dandhang Gendis mendengar, bahwa Sang
Amurwabumi di Tumapel datang menyerang Daha, Dandhang Gendis
berkata: "Kami akan kalah, karena Ken Angrok sedang dilindungi Dewa."
Sekarang tentara Tumapel bertempur melawan tentara Daha, berperang
disebelah utara Ganter, bertemu sama sama berani, bunuh membunuh,
terdesaklah tentara Daha.
Adik Raja Dandhang Gendis gugur sebagai pahlawan, ia bernama Mahisa
Walungan, bersama sama dengan menterinya yang perwira, bernama
Gubar Baleman. Adapun sebabnya itu gugur, karena diserang bersama
sama oleh tentara Tumapel, yang berperang laksana banjir dari gunung.

Sekarang tentara Daha terpaksa lari, karena yang menjadi inti kekuatan
perang telah kalah. Maka tentara Daha bubar seperti lebah, lari terbirit birit
meninggalkan musuh seperti kambing, mencabut semua payung
payungnya, tak ada yang mengadakan perlawanan lagi.
Maka Raja Dandhang Gendis mundur dari pertempuran, mengungsi ke alam
dewa, bergantung gantung di angkasa, beserta dengan kuda, pengiring
kuda, pembawa payung, dan pembawa tempat sirih, tempat air minum, tikar,
semuanya naik ke angkasa. Sungguh kalah Daha oleh Ken Angrok. Dan
adik adik Sang Dandhang Gendis, yalah: Dewi Amisam, Dewi Hasin, dan
Dewi Paja diberi tahu, bahwa raja Dandhang Gendis kalah berperang, dan
terdengar, ia telah di alam dewa, bergantung gantung di angkasa, maka
tuan dewi ketiga tiganya itu menghilang bersama sama dengan istananya
juga. Sesudah Ken Angrok menang terhadap musuh, lalu pulang ke
Tumapel, dikuasailah tanah Jawa olehnya, ia sebagai raja telah berhasil
mengalahkan Daha pada tahun saka : 1144.
Lama kelamaan ada berita, bahwa sang Anusapati, anak tunggal Tunggul
Ametung bertanya tanya kepada pengasuhnya. "Hamba takut terhadap
ayah tuan", demikian kata pengasuh itu: "Lebih baik tuan berbicara dengan
ibu tuan". Karena tidak mendapat keterangan, Nusapati bertanya kepada
ibunya: "Ibu, hamba bertanya kepada tuan, bagaimanakah jelasnya ini?"
Kalau ayah melihat hamba, berbeda pandangannya dengan kalau ia melihat
anak anak ibu muda, semakin berbeda pandangan ayah itu." Sungguh
sudah datang saat Sang Amurwabumi. Jawab Ken Dedes: "Rupa rupanya
telah ada rasa tidak percaya, nah, kalau buyung ingin tahu, ayahmu itu
bernama Tunggul Ametung, pada waktu ia meninggal, saya telah
mengandung tiga bulan, lalu saya diambil oleh Sang Amurwabumi.: Kata
Nusapati: "Jadi terangnya, ibu, Sang Amurwabumi itu bukan ayah hamba,
lalu bagaimana tentang meninggalnya ayah itu?" "Sang Amurwabumi
buyung yang membunuhnyaa." Diamlah Ken Dedes, tampak merasa
membuat kesalahan karena memberi tahu soal yang sebenarnya kepada
anaknya. Kata Nusapati: "Ibu, ayah mempunyai keris buatan Gandring. itu
hamba pinta, ibu." Diberikan oleh Ken Dedes. Sang Anusapati memohon diri
pulang ke tempat tinggalnya.

Adalah seorang hambanya berpangkat pengalasan di Batil, dipanggil oleh
Nusapati, disuruh membunuh Ken Angrok, diberi keris buatan Gandring,
agar supaya dipakainya untuk membunuh Sang Amurwabumi, orang di Batil
itu disanggupi akan diberi upah oleh Nusapati. Berangkatlah orang Batil
masuk kedalam istana, dijumpai Sang Amurwabumi sedang bersantap,
ditusuk dengan segera oleh orang Batil. Waktu ia dicidera, yalah: Pada hari
Kamis Pon, minggu Landhep, saat ia sedang makan, pada waktu senjakala,
matahari telah terbenam, orang telah menyiapkan pelita pada tempatnya.
Sesudah Sang Amurwabumi mati, maka larilah orang Batil, mencari
perlindungan pada Sang Anusapati, kata orang Batil: "Sudah wafatlah ayah
tuan oleh hamba." Segera orang Batil ditusuk oleh Nusapati.
Kata orang Tumapel: "Ah, Batara diamuk oleh pengalasan di Batil, Sang
Amurwabumi wafat pada tahun saka 1168, dicandikan di Kagenengan.

(http://alangalangkumitir.files.wordpress.com)
 
Support : Red Point Akupunktur | Prigi Tirta Wisata
Copyright © 2013 SEKAR LARAS - All Rights Reserved
Template Created by Creating Website Published by Mas Template
-->